İzmir Agora Örenyeri, Smyrna Antik Kenti‘nin kalbinde yer alan ve Roma Dönemi’nden kalma en büyük agoralardan biridir. Bu tarihi mekan, zengin Yunanca yazılı grafiti koleksiyonuna ev sahipliği yapmakta ve antik dünyanın sosyal ve ticari hayatına ışık tutmaktadır. Ayrıca, Markus Aurelius’un eşi Faustina’ya adanan etkileyici bir kapı ve caddenin kalıntıları da burada bulunmaktadır.
Bir İzmirli’ye “Agora’ya gidelim mi?” diye sorun. Yüksek ihtimal AVM olan Agora’yı kastettiğinizi düşünecektir. Ancak İzmir’in tam göbeğinde, birçok İzmirli’nin ziyaret etmediği harika bir ören yeri var. Ve bugünkü konumuzda işte tam olarak burası…
Çimlendirilmiş ve büyük ölçüde kazıların tamamlanmış olduğu bu güzel ören yeri Çankaya ve Konak arasında Namazgah adı verilen bir bölgededir. Belki de her gün önününden geçtiğiniz bir konumda.
Şimdi gelelim bu güzide yerin tarihine…
Agora Ne Demektir?
Agora ne demektir? Agora, şehir meydanı, pazar yeri ve çarşı anlamına gelir. Eski zamanlarda şehir yaşamının kalbinin attığı, ticari, adli, dini ve siyasi faaliyetlerin yoğunlaştığı bir merkezdi. Burası aynı zamanda sanatın ve felsefenin geliştiği yerdir. Ayrıca, stoaların (daha çok agoralarda bulunan halkın güneşten ya da yağmurdan korunmasını sağlamak için yapılmış üstü kapalı yapılardır), anıtların, sunakların ve heykellerin bulunduğu bir alan olarak önem taşıyordu.
Smyrna Antik Kenti Agorası
Smyrna Antik Kenti, İzmir’in Bayraklı ilçesinde bulunan ve 8500 yıl öncesine dayanan tarihiyle dikkat çeker. Adını bir Amazon Kraliçesi‘nden alan ve Hitit Metinlerinde “Tismurna” olarak geçen bu kent, M.S. 4. yüzyılda önemini kaybeder.
İkinci Smyrna Kenti, korunaklı konumu ve körfez ile kara yollarına olan yakınlığı sebebiyle bu alanda kurulmuştur.
Efsaneye göre, şehri İskender inşa etmiştir. İskender’in ölümünden sonra şehir önem kazanmaya başladı. Önce Antigonos, Lysimakhos ve Seleukoslar dönemlerinde ve ardından Pergamon Krallığı zamanında, Kadifekale (eski adıyla Pagos Tepesi) ve Kemeraltı arasındaki yamaçlarda ve düzlüklerde yeni bir kent olarak büyüme gösterdi. İon bölgesinde bulunan agoralar arasında en büyük ve en iyi korunmuş olanı İzmir Agora’sıdır.
Smyrna, kentin stratejik konumu nedeniyle hızlı bir gelişme gösterdi. Dahası, Roma İmparatorluğu döneminde üç kez “İmparator adına tapınak yapma hakkı” (Neokoros) ile onurlandırılmıştır. Bu durum Agora’daki bazı eserlerde görülebilir.
Izgara planına göre tasarlanmış olan bu kentin kalıntıları günümüzde de görülmeye değerdir.
Unutmadan ekleyelim. Efsanevi şair Homeros‘un kökeninin de Smyrna olduğu belirtilir, ki bu da İzmir’in kültürel ve tarihi zenginliğine ayrı bir değer katmaktadır.
Kentin Kuruluş Efsanesi
Büyük İskender, Asya Seferi sırasında, Sardis ile Efes arasında bir yolculuk yaparken Kadikefale Tepe eteklerine ulaşır. Bu bölgede, Nemesis Tapınağı‘nın yakınlarında bulunan bir çınar ağacı altında uykuya dalar. Uyurken iki Nemesis, tanrısal öç ve adalet tanrıçaları, ona burada bir kent kurmasını emreder. Bu ilginç efsane, gezgin Pausanias tarafından anlatılır ve Roma dönemi sikkelerinde tasvir edilmiştir.
Agora Bazalikası
Smyrna Agorası’nda, antik kentlerin sıcak altında gezerken serinlemek için mükemmel bir yer olan Bazilika kalıntıları bulunuyor. Buradaki gölge alanlarda rahat bir şekilde gezebilir ve çeşmeden su içerek serinleyebilirsiniz.
Bu Bazilika, bilinen en büyük Roma Dönemi Bazilikası olup, Agora sınırları içinde yer alıyor ve ziyaretçilere kısmen açıktır.
Bazilika’nın üç katından biri olan bodrum katı büyük ölçüde açığa çıkarılmış durumdadır. Bu geniş yapının bodrum katı, ışıklandırma ve havalandırma sorunlarını çözmek için Hellenistik dönemden itibaren kullanılan ve Bazilika’nın avluya inen merdivenlerinin altında bulunan dikdörtgen formlu pencereler aracılığıyla halledilmiştir.
Agora’daki Graffitiler
Smyrna Agorası’nın Bazilikası’nın bodrum katında, Roma Dönemi’ne ait eşsiz bir koleksiyon bulunmaktadır. Bu koleksiyon, duvarlar ve kemer ayaklarındaki sıvalar üzerine işlenmiş graffitilerden oluşuyor. Bu graffitilerin bazıları demir ve meşe kökü karışımı bir mürekkeple çizilirken, diğerleri kazıma yöntemiyle oluşturulmuştur. Graffitilerin içeriği oldukça çeşitlidir; aşk oyunları, gladyatör mücadeleleri, cinsellik, yelkenli resimleri, sevgili adları, kuşlar, gemiler ve bilmeceler gibi farklı temaları içermektedir. Bu zengin içerik, antik çağın sosyal ve kültürel hayatına dair eşsiz bir pencere sunmaktadır.
Graffitiler hakkında detaylı bilgi için tıklayınız.
Bu konu hakkında akademik bir kitap için tıklayınız.
Faustina ve Markus Aurelius
Faustina Kapısı ve Faustina Caddesi‘nin hikayesi, Roma İmparatoru Markus Aurelius ve eşi Faustina‘nın yaşamına dayanır. Markus Aurelius, Roma İmparatoru Antoninus Pius’un kızı olan Faustina ile evlenmişti. İsim benzerliği nedeniyle, kızı olan Faustina “Genç Faustina”, annesi ise “Yaşlı Faustina” olarak bilinir. Çiftin 13 çocuğu oldu. Markus Aurelius savaşa gittiğinde, Faustina vefat etti. İmparatorun bu kayıptan derinden etkilendiği ve Toros Dağları‘nda (Niğde, Ulukışla yakınlarındaki Başmakçı Köyü) eşi anısına “Faustinapolis” adında bir kent ve tapınak inşa ettirdiği bilinir. Ayrıca, Milet Antik Kenti‘nde Faustina’nın adını taşıyan bir hamam da bulunmaktadır.
Smyrna Antik Kentinin doğu-batı yönünde uzanan paralel caddelerden biri, agoranın içinden geçer. Bu cadde, muhtemelen agorayı iki eşit parçaya bölen ve batı taraftan agoraya giriş sağlayan bir kapıya sahiptir. Bu kapının iki kanadından birinde, Markus Aurelius’un eşi Genç Faustina’nın portresi bulunuyor. Diğer kanadında ise büyük ihtimalle Markus Aurelius’un portresi yer alıyordu. Bu kapılar, Smyrnalıların imparatorluk ailesine olan vefa borcunu gösteren simgeler olarak kabul edilir.
Ulaşım
Kent merkezine yakın konumu ile metro, otobüs vb. ulaşım araçlarıyla kolaylıkla ulaşabileceğiniz bir konumdadır.
Günümüzde hala arkeolojik kazı çalışmaları devam etmekte olup, çıkarılan eserlerin büyük bölümü İzmir Arkeoloji ve Etnografya Müzesi‘nde sergilenmektedir.
Çevrede Ziyaret Edilebilecek Yerler
– Kemeraltı
– Kızlar Ağası Hanı
– İzmir Saat Kulesi
– İzmir Arkeoloji ve Etnografya Müzesi
– Kadifekale
– Atatürk Evi Müzesi
– Mimar Kemalettin Caddesi
– İzmir Resim ve Heykel Müzesi
– Smyrna Antik Kenti, Bayraklı
– İzmir Tarihi Asansör, Dario Moreno Sokağı
– Ümran Baradan Çocuk Müzesi
– İnönü Müze Evi
– Konak Pier
– Fuar
BONUS: Neokoros Yazıtı
İyi talihle. Güzellik ve büyüklükte Asia’nın birincisi ve en ünlü şehri, başkent, en kutsal meclisin (Roma Senatosu) kararı uyarınca üç kere neokoros olan şehir, İona’nın süsü Smyrna, onun sevgili vatanı, keskin silahlarla yapılan dövüşleri içeren ve ardarda beş gün süren gladyatör oyunlarını düzenlemiş olan, Asia’daki impatorluk kültünün başrahibi Iulius Menekles Diaphantos onurlandırıldı.
