Kadmos kimdir sorusunu birlikte ele alacağız. Yunan Mitolojisinde mitolojik bir kahraman olan Kadmos, Fenike prensidir ve Thebai kentinin kurucu kralıdır. Onun miti özellikle yılanlarla ilintilidir. Thebai soyunun laneti ona kadar dayanır.
Thebai şehrinin kurucusu Kadmos,Thebai efsanelerinin başında, özellikle tragedyaya konu olmuş birçok kahramanın atası olarak görülür. Efsanesi bütün Akdeniz bölgesine, Anadolu ve Afrika’ya yayılmış, kişiliği bölgenin yerli tipleriyle kaynaşmıştır. [1]
Kadmos, Fenike Kralı Agenor ile Tyre’li Telephassa’nın oğludur. Kardeşleri Phoenis, Cilix ve Europe’dır.
Kadmos’un soyu konusunda antik yazarlar arasında anlaşmazlık vardır. Apollodorus onu Phoenicia’lı (Kenan Ülkesi, Lübnan) olarak tanıtırken, kimisi Tyre, Sidon ve hatta Thebes, Mısır olduğunu ileri sürmektedir.
Herodot, Kadmos’un M.Ö. 2000 civarında yaşadığını tahmin eder, kendi yaşadığı yüzyıldan 1600 yıl öncedir. Herodot, Thebes’teki Apollon tapınağındaki bazı sehpalara kazınmış Cadmean yazısını görmüş ve anlatmıştı.
Azra Erhat, Kadmos’un soyunu Mitoloji Sözlüğü kitabında şöyle anlatır:
Epaphos’un oğlu, lo’nun torunu olan Agenor tanrı Zeus’un soyundandır (Tab.10). Io inek kılığında dünyayı dolaştıktan sonra Mısır’a gelir, orada Zeus’tan olan oğlu Epaphos’u doğurur, Epaphos da Nil tanrısı Neilos’un kızı Memphis’le evlenir ve Libya adında bir kızları olur. Afrika’nın bir bölgesine adını veren bu kız tanrı Poseidon’la birleşerek ikiz doğurur: Agenor ile Belos. Belos Mısır’a, Agenor ise Fenike’ye yerleşir. Tyr ile Sidon kentlerinin kralı olur. Kızı Europe tanrı Zeus tarafından kaçırılınca Agenor oğulları Kadmos, Phoiniks ve Kiliks’i kız kardeşlerini aramaya gönderir, bulup getirmedikçe dönmemelerini buyurur. Hiç biri de geri gelmez, Akdeniz çevresinde kentler kurup yerleşirler (îo, Epaphos, Belos, Europe).
Europe’yi arayan kardeşlerden Kadmos, Thebai’yi kuracaktır; Kiliks, Kilikya bölgesine yerleşerek adını buraya verecektir; Phoinks ise Fenike’ye yerleşerek Sidon şehrini kurar, Fenike adı onun isminden gelmektedir. [1]
Peki Ya Europe?
Zeus, Europe’yi beyaz boğa kılığına girip Girit’e kaçırır. Onların birleşmesinden üç çocukları olur: Minos, Sarpedon ve Rhadamanthys. Zeus, Europe’yi bıraktıktan sonra, Europe Girit Kralı ile evlenir. Girit Kralı ölünce de yerine üvey oğlu Minos, Girit tahtına geçer. Sarpedon, Miletos şehrini kurmuştur. Rhadamanthys ise Girit’e yasalar yapar, bölgesel töreleri bir hukuk düzeni haline getirdiği bile söylenir. Bu yüzdendir ki hem Minos, hem de Rhadamanthys yeryüzündeki tarafsızlıklarından dolayı öldükten sonra yeraltı dünyası yargıcı olurlar. Ayrıca Zeus, Rhadamanthys’ı Herakles’in annesi Alkmene ile yeraltında evlendirir.
Bknz: Pasiphae, Minatour, Theseus
Europa ismi Strabon gibi tarihçiler tarafından Trakya’da bir bölgeyi ifade etmek için kullanılmıştır. Ancak, Roma İmparatorluğunda ise Trakya eyaletine isim olarak verilmiştir. Bugünkü Avrupa isminin Europa’dan geldiğine dair bir sürü teori vardır. [3]
Thebes’in (Thebai) Kuruşu
Kadmos, annesiyle birlike Europe’yi ararken bir süre Trakya’da kalır ve annesi burada vefat eder.
Bu uzun arayışların sonunda Delphi’de bulunan Apollon kahinine danışır. Ancak kahin ona babasının verdiği bu görevden bir an önce vazgeçmesini söyler. Ardından “yanında yarım ay olan buzağı bulup onun durduğu yerde bir şehir kurması”nı söyler.
Kadmos, bu kehanetler üzerine tekrar yola çıkar ve bir inek sürüsünde bahsedilen inek ile karşılaşır. Bu ineğin peşine takılır. İne Boiotia bölgesinde bir yere çöküp yığılır. Kadmos, burada Thebai (Thebes) şehrini kuracaktır.
Ancak önce buzağıyı Athena’ya kurban etmek ister. Bu esnada adamlarından bazılarını yakındaki pınardan su almak için gönderir. Ancak pınar bir ejderha tarafından korunmaktadır ve gönderilen adamlar ejderha tarafından öldürülür. Kadmos buna çok sinirlenir ve ejderhayı öldürür. Öldürdüğü ejderhayı incelerken Pallas Athena gelir ve ejderhanın dişlerini toprağa gömmesini söyler. Dişlerin gömüldüğü yerden bir düzine asker belirir, bu askerlere Spartoi denmiştir. Kadmos, askerlerin ortasına bir taş atar ve askerler birbirleriyle dövüşmeye başlarlar. Geriye hayatta kalan beş asker ile Kadmos Thebai kentini kurar ve bu beş kişi Thebai kentinin soylu ailelerini oluşturacaktır.
Bu zafere Kadmos Zaferi denilmektedir. Pirus zaferi ile eş anlamlıdır. Çünkü, ejderhayı öldürmeyi başarsa da yanındaki bütün adamları kaybettiği için aslında kazanılan zafer yıkıcıdır.
Kadmos, Harmonia ile evlenir. Anlatılan hikayelere göre Harmonia’nın soyu iki farklı yere dayandırılmaktadır.
1- Kadmos, Europe’yi ararken Semadirek Adasına (Samothraki) gider. Burada Zeus ve Elektra’nın kızı Harmonia ile tanışarak evlenir. Harmonia’nın kardeşleri Iasion ve Dardanos’tur. Dardanos da Çanakkale tarafına geçerek Truva soyunu başlatacaktır.
2- Kadmos, Thebai ejderhasını öldürdüğü için Ares çok kızar. Çünkü hem bölge hem de ejderha Ares’e aittir. Bunun üzerine Kadmos’a 8 yıl sürecek olan hizmet cezası verir. Bu ceza bittiğinde, Ares Kadmos’la dost olmuştur. Bunun üzerine ona Afrodit’ten olma kızı Harmonia’yı eş olarak verir.
Her iki hikayede de Kadmos, Harmonia isimli soylu bir kadınla evlenir. Kadmos düğününü Thebai Kalesi’nde yapar ve bütün tanrılar düğüne katılarak, geline olağanüstü hediyeler verirler. Athena ya da Afrodit ona Kharit’lerin dokuduğu bir elbise armağan eder. Ancak en ünlüsü Hephaistos’un armağan ettiği kolyedir ve efsaneye göre bu kolye Thebai Şehrinin başına bela olmuştur. Yine hikayeye göre; Hephaistos, Ares ve Afrodit’in kızı olan Harmonia’ya hınç beslemektedir ve bu yüzden kolyeyi vermiştir.
Bu evlilikten dört çocukları olur: Agaue, Semele, Ino, Autonoe ve Polydoros. Kadmos yıllar boyunca ülkesini yönetir ancak daha sonra tahtı torunu kızı Agaue’nin oğlu Pentheus’a bırakır. Ancak Pentheus ve annesi Agaue Dionysos’u tanrı olarak tanımadığından ve Semele’yi de yalan söylediğini belirterek suçladığında, Dionysos Thebai’yi ziyaret eder ve esriklik içerisindeyken Pentheus’u annesine öldürtür. Bu hikaye Euripides’in Bakkhalar trajesidinde anlatılmaktadır.
Böylece tahta Kadmos’un oğlu Polydoros geçer ve Thebai tahtı ondan devam eder.Yine Euripides’in Bakkhalar trajesidinde belirtildiği gibi Kadmos ve karısı Harmonia yılana/ejderhaya dönüşüp şehirleri yağmalarlar. Yılana dönüşme hikayesinin başka versiyonları da mevcuttur. [3]
Semele, Zeus ile beraber olur ve hamile kalır. Hera, Zeus’un sadakatsizliğinden şüphelenir ve Semele’nin yanına yaşlı bir kadın olarak gider. Onunla muhabbet ederken, Semele çocuğun Zeus’tan olduğunu söyler; buna karşılık Hera bunu nereden bildiğini sorarak Semele’nin içine şüphe düşürür. Daha sonra Zeus onu ziyaret ettiğinden ondan bir ricasının olduğunu söyler. Zeus ne isterse yapacağına Styx Nehri üzerine yemin ettikten sonra, Semele tanrısal halini göstermesini ister. Zeus bunu yaparsa onun öleceğini anlatsa da Semele inanmaz, Zeus da Styx nehri üzerine yemin ettiği için istediğini yapmak zorundadır. Böylece tanrısal haline dönüşür ve Semele yıldırımla çarpılarak ölür. Karnındaki yedi aylık çocuğu Zeus, baldırına koyar. Daha sonra Dionysos, Zeus’un baldırından tekrar doğduğu için “iki kez doğan” anlamına gelen ismini alır. Yani şarap tanrısı Dionysos anne tarafından Thebai’lidir. Sofokles’in Antigone Trajedisinde, halkın Thebai Parnassos Dağı’nda Dionysos için düzenlediği törenlerden bahsedilir. [2]
Agaue, Kadmos’un şehri kurarken diktiği ejder dişlerinden doğup sağ kalan beş kişiden olan Ekhion ile evlenir ve Pentheus isimli oğulları olur. Kral Kadmos, tahtını torunu Pentheus’a bırakır. Daha sonra, Semele’nin aşkı üzerine dedikodu yaptığı için ve Dionysos’a inanmadığı için; Semele’nin oğlu Dionysos anasının öcünü almıştır. Bakhalar sürüsüne katılan Agaue, oğlunu vahşi bir hayvan sanarak, kendi eliyle parçalamıştır. Bu hikaye, Euripides’in Bakkha’lar trajedisinde işlenmiştir. [1] Bu hikaye, Ovid’in Dönüşüm’ünde de anlatılmaktadır. [4]
Euripides’in Bakkhalar trajedisinde Dionysos oyunu aşağıdaki monolog ile başlatır.
İşte ben, Zeus’un oğlu Dionysos,
Kadmos’un kızı Semele’nin yıldırım dolu
şimşekler içinde doğurduğu tanrı, Thebai toprağına
ayak basıyorum. Tanrılığımdan soyunup
insan suretine girdim… Ben Lydia’nm altın
ovalarından geliyorum. İran’ın güneşten
kavrulan kırlarını, Baktrla’nm uzun surlarım;
Media’nm buzlarla örtülü topraklarını, saadet
diyarı Arabistan’ı, tuzlu denizin kıyılarında
uzanan bütün Asya ülkesini, Barbarlarla Hellen’lerin
karışık yaşadığı, güzel hisarlarla süslü
şehirleri dolaştım. Oralarda korolarımı topladım;
dinimi, ayinlerimi öğrettim; şimdi kendimi
Hellen’lere tanıtmak istiyorum. Hellen
toprağında Bakkha’ların keskin çığlıklarıyla
çınlattığım, kadınlarının çıplak vücutlarını
ceylan postlarıyla sarıp ellerine thyrsos’u, sarmaşıktı
asayı verdiğim ilk şehir Thebai oldu.
İno, Boiotia Kralı Athamas ile evlenir. Kralın ilk karısı bulut tanrıçası Nephele’den olma çocukları Helle ve Phriksos’u öldürmek ister. Bunun için ilk önce ülkenin kadınlarını tohumlarını kavurmalarına ikna eder, böylece ülkeye kıtlık gelir. Ardından da kahinlere rüşvet verir, kıtlığı önlemek için kahinlere giden kocası; çocuklarını kurban etmesi gerektiğini öğrenir. Tam bunu yapacakken Nephele onlara altın bir koç göndererek kurtarır. Bu altın koç daha sonra Altın Post Efsanesi’nin başlangıcı olacakır.
Daha sonra Ino, kız kardeşi Semele öldükten sonra Dionysos’u alıp kendi çocukları Melikertes ve Learkhos ile birlikte büyütmek için Athamas’ı ikna eder. Ancak Hera fena halde bu karara kızar ve ikisini de çıldırtır. İno oğlu Melikertes’i kaynar su kazanına atıp boğar, Athamas da Learkhos’u geyik sanarak kargısıyla vurur. Yaptığını anlayan İno, oğlu Melikertes’in ölüsüyle beraber denize atlar ve denizcilerin imdadına koşan bir deniz tanrıçasına dönüşür. İno’ya Leukothea (Ak Tanrıça) denilmektedir. [1]
Gördü onu güzel topuklu Ino, Kadmos’un kızı,
eskiden insan sesli ve Ölümlüydü bu Ak Tanrıça,
deniz tanrıları arasında sayılır oldu sonraları.
Gördü neler çektiğini, acıdı Odysseus’a,
bir martı oldu, pır etti, çıkıverdi sudan,
geldi, oturdu salın üstüne, seslendi, dedi ki:
“Şu Poseidon, yeri sarsan, ne ister senden zavallıcık,
ne diye bunca belayı salar senin başına?
Taş çatlasa yok edemez o seni.
Sen gel, yap ben ne dersem,
hiç benzemezsin akılsız bir adama:
Hadi çıkar rubalarını sırtından,
yeller götürsün salını bırak,
ulaşmaya bak Phaiak’ların toprağına
olanca gücünle yüze yüze,
orada kurtulmaktır kaderin senin.
Al şu tanrısal yaşmağı vereyim sana,
göğsünün altına dola onu,
ne acı var artık, korkma, ne ölüm.
Ama değdiği zaman karaya ellerin,
onu çöz, at şarap rengi denize, uzağa,
atar atmaz da dön gerisin geri”. [5]
Autonoe, Kyrene adlı nympha ile Apollo’nun oğlu Aristaios ile evlenmiştir. Aristaios, Kherion tarafından büyütülmüştür. Vergilius’un Georgica’sında dağ ve su perilerini kovalamaktan hoşlanan Aristaios, Orpheus’un karısı Eurydike’yi kovaladığı için, nymphanın ayağını yılan sokar ve ölür; Aristaios’da tanrılar tarafından cezalandırılır. Autonoe ile Aristaios’u Aktaion isimli avcı bir oğulları olur. Aktaion, tanrıça Artemis’ten daha usta bir avcı olduğuyla övünmek ile kalmayıp, tanrıçayı derede yıkanırken çıplak gördüğü içinde tanrıça Aktaion’u geyiğe çevirip, kendi köpeklerine onu parçalatmıştır. Babası gibi Aktaion’u da büyüten Kherion, köpekleri sakinleştirmek için Aktaion’un heykelini yapıp onların önüne dikmiştir. [1] Aristaios’a Vergilius “Georgica” adlı tarımsal konuları ele alan eserinde uzun bir parça ayırmıştır. [8]
Polydoros, Nykteis ile evlenmiştir. Labdakos’un babasıdır, Oidipus’un ise dedesidir. Pentheus’tan sonra Thebai kralı olmuştur. [1]
KAYNAKÇA
[1] Mitoloji Sözlüğü, Azra Erhat
[2] Antigone, Sophokles
[3] Bakkhalar, Euripides
[4] Dönüşümler, Ovidus
[5] Odessia, Homeros
[6] İlyada, Homeros
[7] Kadmos ile Harmonia’nın Düğünü, Roberto Calasso
[8]Georgica, Vergilius
