Herakles Özet, Euripides

Herakles oyunu, Euripides‘in eseridir. M.Ö. 416 yılı civarında yazılmış antik bir Yunan trajedisidir. Mitolojik kahraman Herakles‘in (Herkül) On İki İş‘ten dönüşü ve evine döndükten sonra karşılaştığı trajik olayları konu alır. Herakles’in yokluğunda, Thebai kralı Lycus, Herakles’in ailesine zulmetmekte ve tahtı ele geçirmeye çalışmaktadır. Herakles, eve döndüğünde, ailesini ve Thebai’yi Lycus’un zorbalığından kurtarır, fakat zaferi kısa sürer.

Tragedyanın doruk noktası, Herakles’in delirteç etkisi altında aklını kaybetmesi ve en sevdiği kişileri – karısı ve çocuklarını – yanlışlıkla öldürmesiyle yaşanır. Bu korkunç olaydan sonra Herakles, yaptığı eylemin farkına varır ve intihar etmeyi düşünür; ancak babası Zeus ve dostu Theseus tarafından hayata dönmesi konusunda ikna edilir.

Bu eser, aşırı güç ve kahramanlıkla ilgili konuları ele alırken, aynı zamanda insanlık durumunun kırılganlığını ve trajik kader karşısında insan iradesinin sınırlarını sorgular. “Herakles” Euripides’in insan doğasına dair karmaşık yorumlarını ve tanrılar ile insanlar arasındaki ilişkiyi işleyen eserlerinden biridir.

Karakterler

• Amphitryon – Alkmene’nin eşi, Herakles’in ölümlü babası. Tiryns kralı Alkaios ile Pelops’un kızı Astydamia’nın oğludur
• Megara – Kreon’un kızı ve Herakles’in eşi
• Koro – Thebai’li yaşlılar
• Theseus – Atina Kralı
• Lykos – Thebai Kralı
• Herakles – Zeus ve Alkmene’nin oğlu
• İris – Haberci tanrıça, Hera’nın habercisi
• Lyssa – Çılgınlık Tanrıçası
• Haberci

Prologos

Sahne Herakles’in Thebai’deki sarayı önünde açılır. Amphitryon konuşmaya başlar. Kendisi eşini Zeus ile paylaşan Argoslu adamdır ve Herakles’in babasıdır, bu yüzden herkes onu tanır. “Toprağa ekilen ejderha dişlerinden biten insanların ülkesi Thebai’de” yaşamaktadır. Ares, topraktan biten adamların bazılarını kurtarmış ve onlar da Kadmos ile birlikte bu kenti kurmuşlardır. Buranın kralı Menoikeus oğlu Kreon’un kızı Megara ile Herakles evlenmiş ve Amphitryon’un gelini olmuştur. Herakes, karısını, ailesini ve babasını bırakıp; Amphitryon’un bir zamanlar amcası Elektryon’u öldürdüğü için sürüldüğü, Kiklopsların inşa ettiği Argos’a gitmiştir. Orada, kral Eurystheus ile ağır bir anlaşma yaparak, ailesinin Argos’a dönmesini sağlamıştır. Bu anlaşma ya Hera’nın zoru ile ya da Herakles’in kaderi öyle diye yapılmıştır. Sonuncu görevi Tainaros’tan (mora yarımadasının en güneyi) Hades’e inerek köpeği getirmektir ve henüz bu görevden dönmemiştir.

Kadmosluların efsanesine göre bir zamanlar Thebai’nin başında Dirke’nin kocası Lykos varmış. Zeus’un oğulları Amphion ile Zethus başa geçmeden önce kenti Lykos yönetirmiş. Aslen Thebai’li olmayıp Euboia’dan gelen Lykos isimli başka biri, kentteki isyanlardan yararlanarak Kreon’u öldürüp tahta geçmiştir. Şimdi de Kreon ile akraba olduğu için, Herakles de yer altındayken, Lykos; Amphitryon’u, Megara’yı ve oğullarını öldürmek istemektedir. Herakles’in çocukları Ampitryon’a emanettir. Bu yüzden Ampitryon, Herakles’in Minyailerle yaptığı savaşın zaferi anısına inşa ettirdiği Zeus sunağına sığınmıştır. Ne yiyecekleri, ne giyecekleri vardır; sunakta öylece beklemektedirler.

Megara konuşmaya başlar. Bir zamanlar Thebai ordusuna zafer kazandırıp Taphosluların ülkesini fetheden yaşlı adamın düştüğü duruma bakınca, tanrıların işini kimsenin anlayamacağını söyler. Bir zamanlar ne şanslı kadındır. Ama şimdi sonları ölüm olacaktır. Küçük çocukları babalarının nerede olduğunu merak ederler. Ancak, oğullarına hep yalan söylemektedir. Şimdi en iyisi, açıkca konuşup onları ölüme hazırlanmaktır. Amphitryon da mutsuzluğun korkaklara özgü, umudun cesurlara özgü olduğunu söyler.

Parados

Koro sahneye girer ve Megara, yaşlı adam Amphitryon’a ve çocuklara acırlar.

I.Epeisodion

Sahneye Lykos girer. Amphitryon ile Megara’ya daha ömürlerini ne kadar uzatabileceklerini sorar. Onların yardımına Hades’deki Herakles yetişemeyecektir. Herakles Hydra’yı ya da Nemea Aslanını öldürerek önemli bir şey mi yapmıştır sanki? Herakles ile akraba olmakla boşuna övünmektedirler. Herakles’i küçümser. Çünkü o bir okçudur, göğüs göğüse savaşmaz. Lykos tahta çıkmak için Kreon’u öldürmüştür ve torunlarını sağ bırakmaya niyeti yoktur.

Amphitryon, Herakles’e korkak denmesine çok kızar. Gaia’nın oğulları devleri oklarla öldürdüğü ve zaferi üzerinde kutladığı, dört atın çektiği Zeus’un arabasından bahseder. Pholoe’ye gidip de Kentaurlara daha cesur birini görüp görmediklerini sormasını ister. Euboia’daki Dirke Dağına sorsalar Lykos hakkında iyi bir şey diyemez ama kalkıp da Herakles’e dil uzatmasına çok kızgındır. Okçu, göğüs göğüse savaşandan üstündür. Asıl kendisi korkak olduğu için cesur bir adamın çocuklarından korkmaktadır. Herakles, Hellas’ı bir sürü beladan kurtarmış, Thebai’yi de Minyailerden kurtarmıştır ama şimdi kimse onlar için yardıma gelmemektedir.

Lykos maiyetine döner. Parnassos’tan ve Helikon’dan odun getirmelerini bunları canlı canlı yakacağını böylece herkese ders olacağını söyler.

Koro, Ares’in ejderhasının dişlerinden doğan halka, Thebai’de doğmadığı halde buraya hükmetmeye çalışan bu adama isyan etmelerini söyler. Herakles buralı olmamasına ve Thebai’ye nice iyiliği dokunmuş olmasına rağmen kral olamamıştır. Onca isyan ve başına gelen kötü olaylardan Thebaililer aklını yitirmiş olmalıdır.

Megara öleceklerini kabullenmiştir. Yaşlı koro üyelerinin Lykosla tartışmasını istemez. Hiçbir ölümlü Hades’ten geri gelmemiştir, Herakles’in de geleceğine inanmaz. Ama yakılarak ölmek korkunç bir ölümdür. Çocuklarının sürgün edilmesi için yalvarmayı düşünür. Ama sürgünde sefil bir hayat yaşamak da kötüdür. Kader kaçınılmazdır, kabul edilmelidir.

Öte yandan Amphitryon de, ölümü kabullenir. Ama en azından kendilerinin çocuklardan önce öldürülmesini diler. Megara ise cenaze töreni için hazırlanmayı talep eder. Lykos kabul eder. Böylece Lykos, Megara ve çocuklar sahneden çıkar. Amphitryon, Zeus’a öfkelenir. Karısının yatağını onla paylaşmış, oğluna babalık etmiştir, bütün bunlar boşuna mıdır? Ya düşüncesiz bir tanrıdır, ya da adaletten nasibini almamıştır.

I. Stasimon

Koro, Herakles’in bir zamanlar Zeus’un korusunu aslandan kurtardığını anlatır. (Kithairon aslanı, Thespios’un sarayı, elli kız hikayesi)

Peneos nehri boyunca topraklar, Pelion Dağı ve Homole derbentleri, Heraklas’in Kentaurların soyunu kuruttuğuna şahittir. Keryneia Dağındaki geyiği öldürerek, Oinoe’nin tanrıçası Artemis’e adamıştır. Diomedes’in insan eti yiyen kısraklarını ehlileştirmiştir. Pelion sahillerinde, Anauros pınarı yakınlarında, Amphanai’deki haydut Kyknos’u öldürmüştür. Hesperidlerin bahçesindeki yılanı öldürmüştür. Umman’ı bir ucundan diğerine kürekle kat edenlerin güvenliği için korsanlığa son vermiştir. Atlas’ın görevini alıp, dünyayı sırtında taşımıştır. Hellas’tan dostlarını alarak, karadeniz’de Maiotis Gölünde Ares’in kızı Amazonlara karşı savaşıp, şanlı ganimeti Miken’e getirmiştir. Lerna’da Hidra’yı, Erytheia’da Geryon’un köpeği Orthos’u öldürmüştür. Ve daha bir sürü şey yapmıştır. Şimdi de Hades’e gitmiştir.

I. Epeisodion

Megara, hazırladığı çocukları ile sahneye girer. Çok üzgündür, bir zamanlar Herakles’in vaatlerine inandığı için pişmandır. İlk oğluna Argos’u, Eurystheus’un sarayını, Pelasgosların topraklarını ve aslan postunu verecektir. İkinci oğluna, Megara’nın çeyizi olarak gelen Thebai’yi ve sopasını verecektir. Üçüncü oğluna ise fethettiği Oihalia’yı verecektir. Megara’da onlara soylu gelinler aramaktadır. Ama şimdi karıları ölüm perileri Keresler olacaktır.

Amphitryon cenaze törenini hazırlamalarını söyler. Kendisi de Zeus’a yalvarır bir yandan. Megara ve Amphitryon inanmaz gözlerle Herakles’in geldiğini görürler.

Herakles gördüğü manzaradan bir felaket olduğunu anlar. Hemen ne olduğunu sorar. Megara olan biteni kocasına anlatır. Herakles çok sinirlenir. O kralı öldürüp, yaptıklarını hemen unutan Thebai halkının cesetleri ile Dirke pınarı ve İsmenos çayını kızıla boyamaya ant içer. Ama önce evinin tanrılarını selamlayacaktır. Amphitryon gerçekten yeraltına gidip gitmediğini sorar. Herakles ise gittiğini üç başlı canavarı savaşarak dışarı çıkardığını ve gizli dini törenlere tanık olduğunu söyler. (Eleusis törenleri) Canavarda Eurystheus’un sarayında değil, Hthonia’da Hermione(kent)’dedir. Babası neden yeraltında bu kadar uzun süre kaldığını sorar. Herakles de Theseus’u Hades’ten çıkarmanın zaman aldığını söyler, Theseus şimdi Atina’ya yola çıkmıştır. Böylece hepsi saraya girer.

II.Stasimon

Koro, yaşlılığın Aitha Dağı’ndan ağır olduğu söyler. Bütün servetler yerine gençliği yeğlemektedirler. Kharitlerle Musaları anarlar. Herakles’in zaferlerini methetmek isterler. Delos’un kızları horon teperek Apollon’a marşlar okumaktadırlar. Koro da Herakles’e marşlar okuyacaktır.

III. Epeisodion

Lykos sahneye girer ve Amphitryon’a Megara’nın nerede olduğunu sorar. Amphitryon da kadının Hestia’ya ölü kocasını göndermesi için yalvardığını söyler. Böylece Lykos ve maiyetindekiler kadını getirmek için saraya girerler. Amphitryon da ardlarından girer.

III.Stasimon

Koro Herakles’in dönmesinin mutluluğunu yaşar. Saraydan Lykos’un öldürüldüğüne dair sesler gelir. Koro olan bitene çok mutludur. Asopos’un kızları Nymphaları, Helikon’daki musaları şarkılarına eşlik etmeye çalışırlar. Alkmene’nin Perseus’un soyundan geldiğini ve Amphitryon ile Zeus’un onun yatağını paylaştığını söylerler.

IV. Epeisodion

Theologeion (balkon)’da İris ile Lyssa görülür. İris, Gecenin(Nyx) kızı Lyssa ile kendisini gören koroya korkmamasını söyler. Zeus, Herakles Erystheus’un verdiği görevleri bitirene kadar Hera’nın Herakles’e dokunmasına izin vermemektedir. Ama şimdi görevler bittiğine göre Herakles’e Hera’nın gücünü gösterme vakti gelmiştir. Bu yüzden İris, Lyssa’ya Herakles’e çılgınlıklar göndererek çocuklarını öldürmesini sağlamasını ister.

Lyssa, kendisinin Nyx ile Uranos’un kızı olduğunu ve görevinden dolayı insanların onu çok sevmediğini söyler. Ayrıca ayak basılmamış yerlerdeki bile ehlileştirmiş bu adam, tanrılar nezdinde önemlidir ve ona kötülük yapmamalarını önerir. İris dediklerini yapmak zorunda olduğunu söyler. Böylece Lyssa güneş şahidi olsun ki bu yaptıklarını onaylamadığını ama onların emrine itaat edeceğini söyler. Herakles’i çıldırtarak çocuklarını öldürtecektir.

IV. Stasimon

Koro olan biteni duyunca ağıt yakar. Amphitryon, Zeus’a yalvarır, Herakles kendi soyunu kurutmaktadır.

V.Epeisodion

Haberci girer sahneye ve olan biteni anlatır. Herakles, Lykos’u öldürdükten sonra sarayı arındırmak için tören düzenler ama törenin ortasında Eurytheus’u öldürmeden cenaze ateşini söndürmek istemediğini söyler ve atına biniyormuş gibi yapıp Miken’e yola çıktığını zanneder. Bütün bunlar olurken yanındakiler şaşkınlıkla olan biteni izlerler. Amphitryon, Lykos’u öldürdüğü için çılgına döndüğünü düşünür. Herakles, Amphitryon’u Eurytheus’un babası, kendi öz oğullarını da Eurytheus’un çocukları sanar. Böylece hepsine birden saldırır, karısı ile çocuklarını öldürür. Tam babasını öldürecekken Athena müdehale eder ve onu uyutur. Haberci ve diğerleri, uyandığında başkalarını katletmesin diye onu bir sütuna bağlarlar.

V.Stasimon

Danaos’un kızlarının işlediği cinayet Hellas’ta duyulduğunda kimse inanamamıştır. Ama Herakles’in cinayeti daha inanılmazdır. Prokne’nin oğlunun cinayeti Musalara sunulan bir kurban olabilir. Ama Herakles kaderin saldığı çılgınlıkla yok etmiştir çocuklarını. Sarayın kapıları açılır ve cesetler görünür. Koro bağırır. Amphitryon, koroyu sessiz olması için uyarır, Herakles’in uyanmasını istemez. Amphitryon ölmekten değil de, oğlu eğer babasını öldürürse Erynislerin peşine düşmesinden çekinmektedir.

Koro, kayınbirederinin intikamını almak için Taphoslularla savaşıp, zaferle döndüğünde ölmüş olmasının Amphitryon için daha iyi olacağını söylerler.

Zeus neden öz oğluna böyle felaketler gelmesine izin vermiştir.

Eksodos

Herakles uyanır nerede olduğunu anlayamaz. Yine Hades’de midir? Ama ne Demeter’in kızı, Ne Sisyphos’un kayası ne de Pluton’u görebilmektedir. Amphitryon sahneye girer, Herakles neden ağladığını sorar. Amphitryon, o ne yaparsa yapsın, hala evladı olduğunu söyler. Herakles ne olduğunu sorar ve Amphitryon da her şeyi anlatır. Herakles kahrolur.

Theseus sahneye girer. Erekhtheus’un kentine (Atina’nın kurucusu) gelen haberlerle Lykos’un tahtı gasp ettiğini öğrenmiş, Herakles’e olan borcunu ödemek için Atinalı gençlerden oluşan ordusunu toplamıştır. Ordusu şimdi Asopos çayında dinlenmektedir. Ancak yerde yatan cesetleri görünce şaşırır ve geç kaldığını düşünür.

Amphitryon olan biteni anlatır. İnsanların içinde Herakles kadar acı çeken yoktur. Herakles ilkin yaptıklarından utandığı için Theseus ile konuşmak istemez ama Theseus dostunun yanında olmak ister. Böylece Herakles intihar etmek istediğini söyler, Theseus ise Hellas’ın buna izin vermeyeceğini belirtir.

Herakles, yaşlı babasını öldürüp, annesi Alkmene ile evlenen bir adamın oğludur. Zaten soyu sağlam değildir. Bir de Zeus annesini dölleyerek, Hera’yı kendisine düşman etmiştir. Herakles, Amphitryon’u babası olarak görmektedir. Daha bebekken Hera onun beşiğine iki yılan göndermiştir. Gençken bir sürü görev üstlenmiştir. Ne aslanlarla ne canavarlarla, kentaurlarla savaşmıştır. Hydra’yı öldürmüştür, Hades’in köpeğini gün yüzüne çıkarmıştır. Son görevinden eve dönünde oğullarını öldürmüştür. Artık Thebai’de kalamayacağını söyler. Ama nereye gidecektir? Herkesin onu dışlayacağı bellidir. Sonu bir tekerleğe bağlanıp sonsuza dek dönen İksion gibi olacaktır. Artık yaşamanın ne anlamı vardır? Hera istediğine ulaşmıştır, öyle bir tanrıçaya kim tapar ki diye hayıflanır.

Theseus hem tanrıların hem de ölümlülerin kadere tabi olduğunu söyler. Kurallara uymayan cinsel ilişkilere giren, iktidar peşinde olup babasını zincirleyen tanrılar bile hala Olimpos’ta yaşamaktadır. Herakles bir ölümlü olarak acılara katlanamaz mı? Yasaların buyurduğu gibi şehri terk edip, Atina’ya gelmesini teklif eder. Orada Herakles’i arındıracaktır ve malının bir kısmını ona verecektir. Knossos’un boğasını öldürüp on dört çocuğu kurtardığında halkın hediye ettiği mülkleri de ona verecektir. Atina’da öldüğünde halkı onu onurlandıracaktır. Böylece Theseus da Herakles’e olan borcunu ödeyecektir.

Herakles bunca felaketten sonra intihar etmesinin korkaklık olduğunu söyler. Bu yüzden acılarına katlanacaktır ve Theseus ile gidip ona minettar olacaktır. Çocuklarının cenazeleri kaldırmasını ister. Çocuklarını öldürdüğü silahları ne yapacaktır? Ona bunca zafer getiren silahları. Silahlardan vazgeçmemeye karar verir. Theseus’tan son görevin ödülünü Argos’ta Eurytheseus’tan almaya giderken kendisine eşlik etmesini ister. Yoksa bu acılara dayanamaktan korkmaktadır. Hera onları mahfetmiştir.

Herakles, Amphitryon’dan cenazeleri taşımasını ister. Sonra onu da alıp Atina’ya götürecektir. Hepsi sahneden çıkarlar.