Artemis ve Aktaion ya da Diana ve Aktaion, Klasik mitolojide yer alan bir hikâyedir. Efsane, tanrıça Diana (Yunanlılar için Artemis) tarafından bir geyiğe dönüştürülen ve ardından kendi av köpekleri tarafından parçalara ayrılan kahraman ve avcı Aktaion‘a odaklanır.
Yunan mitolojisinde Aktaion bir Thebai kahramanı ve avcısıydı. Önemsiz bir tanrı olan Aristaeos ile Boeotia’daki Thebai’nin kurucusu Kadmos‘un kızı Autonoë‘nin oğluydu. Efsanenin hem Ovidius‘un (Roma döneminde yazılmış) Metamorfozlar‘ında hem de Kallimakhos‘un (Helenistik dönem şairi) Pallas’ın Hamamları Üzerine V. İlahisi‘nde bulunan geleneksel versiyonunda Aktaion, Diana/Artemis’i yanlışlıkla ormanda yıkanırken görünce onun gazabına uğramıştır.
Diana ve Aktaion: Masum Bir Karşılaşma Kısa Sürede Ölümcül Bir Hale Dönüştü
Ovidius’a göre, Diana / Artemis için kutsal olan Gargaphia adında bir vadi vardır. Tanrıça bu vadiyi sık sık ziyaret eder ve yorucu bir av gününün ardından havuzda yıkanmaktan keyif alırmış. Ona su perileri eşlik ederdi – bazıları av malzemelerini ve kıyafetlerini tutarken diğerleri tanrıçayı yıkardı. İşte bu banyo seanslarından birinde Aktaion ormanda dolaşırken tanrıça ve beraberindekilere rastlamış.
Diana/Artemis bakire bir tanrıça olarak ünlüydü ve bir erkeğin onu çıplak görmesine çok öfkelenmişti. Yayı yanında olmadığı için onu öldürememiştir. Bunun yerine, hikayede anlatıldığı gibi onu bir geyiğe dönüştürdü:
“Büyük bir geyiğin boynuzlarını onun alnına sabitledi; boynunu uzattı; kulaklarını tepeden sivriltti; ellerini ve ayaklarını değiştirdi; kollarını uzun bacaklar yaptı ve onu benekli tüylerle kapladı – cesareti korkuya dönüştü.”
Ovidius
Geyik formuna dönüşen Aktaion hızla uzaklaştı ve çok geçmeden kendi tazıları tarafından fark edildi. Geyiğin efendileri olduğunu bilmeden peşinden koşmaya başlayan tazılar, efendileri olan geyiğin etrafını sardılar ve onu parçalara ayırdılar.
Diana ve Aktaion Miti: Gazabın Arkasında Alternatif Bir Neden
Kallimakhos ve Ovidius, Aktaion’un Diana/Artemis’e karşı ‘suçunun’ onu çıplak görmek olduğunu belirtir. Öte yandan, Diodorus Siculus tanrıçanın gazabı için alternatif bir neden sunar. Yunan tarihçiye göre, Aktaion’un trajik bir şekilde geyiğe dönüşmesine neden olan şey onun kibridir. Diodorus Siculus, bazılarına göre Aktaion’un avının ilk ürünlerini Diana/Artemis’e adadığını ve karşılığında tanrıçanın kendisiyle evlenmesini beklediğini aktarır. Tarihçi devamında Aktaion’un Diana/Artemis’ten daha usta bir avcı olduğu için övündüğünü belirtir. Her iki durumda da Diodorus Siculus, Diana’nın/Artemis’in tepkisinin haklı olduğu görüşündedir.
Diana ve Aktaion Mitinin Az Bilinen Başka Bir Versiyonu
Aktaion’un cezalandırılması için çok daha ilginç bir neden sunan hikâyenin daha önceki bir versiyonuna dair kanıtlar da mevcuttur. Günümüze parçalar halinde ulaşan Hesiodos’a atfedilen Ehoiai adlı eserde, hikayeye dair ipuçları vardır. Daha eksiksiz kaynak ise MÖ 6. yüzyılın ilk yarısında yaşamış Stesichorus’un şiiridir. Bu lirik şaire göre, Aktaion annesinin küçük kız kardeşi Semele ile evlenmek istemiştir. Ensest ilişki tanrılar arasında yaygın olsa da (örneğin Zeus kız kardeşi Hera ile evlenmişti), ölümlüler arasında tabuydu.
Dahası, Zeus Semele’den hoşlanıyordu. Doğal olarak, “tanrıların ve insanların babası”, Zeus, bir ölümlünün kendisiyle rekabet etmesine tahammül edemezdi. Bu yüzden Zeus’un misilleme olarak Aktaion’u bir geyiğe dönüştürüp kendi av köpekleri tarafından kovalanıp öldürtmüş olması mümkündür. Ne de olsa bu tür dönüşümler sıra dışı değildi: Zeus bir keresinde bir başka ölümlü aşığı olan İo’yu Hera’dan saklamak için bir ineğe dönüştürmüştü.
Zeus’un ellerini kirletmek istememiş olması da mümkündür. Bunun yerine Artemis’i Aktaion’u cezalandırması için göndermiş olabilir. Kuşkusuz Artemis daha önce de bir suikastçı kılığına girmiş, kardeşi Apollon’la birlikte anneleri Leto’nun talimatıyla talihsiz Niobe‘yi cezalandırmakla görevlendirilmişti. Niobe çocuklarıyla övünmüş ve Leto’dan daha iyi bir anne olduğunu, çünkü yavrularının daha fazla olduğunu iddia etmişti. Ona bir ders vermek için Artemis ve Apollon, Niobe’nin tüm çocuklarını vurup öldürdüler.
Kaynak için tıklayınız.
Diana ve Aktaeon Miti, Gılgamış Destanı’ndan Kopya mı?
İlginç bir şekilde, Diana ve Aktaeon efsanesi Mezopotamya Gılgamış Destanı’ndaki bir hikayeyle kıyaslanmıştır. Destandaki bölümlerden birinde, tanrıça İştar Gılgamış’a aşık olur ve onun sevgilisi olmasını ister. Ancak Gılgamış, İştar’ın daha önceki tüm sevgililerinin başına gelen talihsizlikleri gerekçe göstererek İştar’ı reddeder. Gılgamış, sevgililerinden birinin “çoban” olduğunu, İştar’ın ona vurduğunu ve “onu bir kurda dönüştürdüğünü, kendi çobanlarının onu avladığını ve köpeklerinin kalçalarını parçaladığını” belirtir.
İki mit sadece bir insanın bir hayvana dönüşmesi açısından benzerdir – Diana/Artemis ve İştar tamamen farklı iki tanrıçadır. İlki bakire bir tanrıça iken, ikincisine aşk ve bereket tanrıçası olarak tapılırdı. Dahası, Aktaeon‘un suçunun niteliği bilinmektedir, ancak İştar’ın çoban sevgilisininki belirtilmemiştir, ancak bunun keyfi bir karar olması tamamen mümkündür, bu da Gılgamış’ın İştar’ın yaklaşımlarından korkmasını ve reddetmesini açıklar.
Diana ve Aktaeon Mitinin Betimlenmesi
Son olarak, Diana ve Aktaion efsanesi Rönesans dönemi sanatçıları için popüler bir konu olmuştur. Bu efsanenin en iyi bilinen betimlemesi İtalyan ressam Tiziano Vecelli’nin (İngilizcede Titian olarak bilinir) İspanya Kralı Philip II için yaptığı resimlerdir. Bunlar “Diana ve Actaeon” ve “Aktaion’un Ölümü” adlı iki tablodur; ilki Aktaion’un Diana/Artemis’e rastladığı anı, ikincisi ise kahramanın ölüm anını tasvir etmektedir. “Aktaion’un Ölümü” isimli tablo Londra’daki Ulusal Galeri’de sergilenirken, “Diana ve Aktaion” Londra Sanat Galerisi ile İskoçya Ulusal Galerisi arasında paylaşılmaktadır; tablo beş yıllık dönemler halinde ikisi arasında dönüşümlü olarak sergilenmektedir.
Kaynak için tıklayınız.
