Yunan Kapkacak Rehberi, arkeoloji müzelerinde vitrinlere boş boş bakmanızı engellemek için hazırlandı! Artık komik kylix bardaklarını siz de her müzede arayacaksınız!
Siz de gezmeyi tozmayı seven biri olarak, her arkeoloji müzesinde gördüğümüz kap kacaklara hızlıca bir bakış atıp sıradaki vitrine yol alanlardansanız, bu mini rehber, bir önceki kap kacak vitrinine bakış açınızı değiştirmek için hazırlanmıştır.
Seramik sanatı, insanlık tarihindeki en eski buluşlardan biridir ve bulunduğu yerin kültür ve tarihine dair birçok ipucu verir. Ayrıca, ahşap, dokuma ya da duvar resimlerine dair çok az eser günümüze ulaşabildiğinden, aksine çok sayıda günümüze ulaşan seramikler, dönemin resim sanatına ve sanatçısına dair de kritik bilgiler verirler.
1. Kylix
Kylix en yaygın kullanılan kupa tiplerinden biridir. Yayık ve sığ bir kaptır, genellikle iki kulbu bulunur. Sözcük, Yunanca fincan anlamına gelmektedir.
Genellikle şarap içmek için kullanılan bu fincanların tabanı, şarap içerken meydana çıkacak şekilde resimlerle bezenirdi. Komik, müstehcen, genellikle şarap tanrısı Dionysos ve satirleri ile alakalı hikayeleri konu alan figürler, bu fincanların tabanına resmedilirdi.
Ayrıca, kylix kabının tabanında kalan şarap tortularını fırlatarak oynadıkları kottabos isimli bir oyunda icat etmişlerdi. İşte bu oyunu West Chester Üniversitesinde tekrar canlandırmışlar. Artık, kylix kabını tanıdığınıza göre, kesinlikle hepsinin tabanındaki resme bakacak ve komik figürleri yakalamaya çalışacaksınız. 🥰
2. Kantharos
Kantharos, yüksek ve kadehe benzer yapıdadır, ancak iki tane karşılıklı kulbu vardır. Şarap içmek için ve ritüellerde kullanılmıştır. Tanrı Dionysos, birçok resimde elinde kantharos tutarken resmedilmiştir.
3. Riton
Riton, tabanı genellikle boynuz ya da hayvan başı şeklinde yapılmış kaplardır. Libasyon yani tanrılara sıvı sunmak için ritüellerde kullanılmışlardır.
4. Lekythos
Lekythos, özellikle zeytinyağı depolamak için kullanılmış kapladır. Dar ve uzun gövdesi ve genellikle bir kulbu vardır.
Lekythoslar, evli olmayan kadınların vücutlarını, öldükten sonra, yağlamak yani mesh etmek için kullanılmıştır. Mezar hediyesi olarak da kullanılmıştır. Günlük hayatta kullanılanların dış yüzeyine günlük ritüeller resmedilirken, cenaze törenlerinde kullanılanlara cenaze ritüelleri resmedilmiştir.
5. Krater
Krater, karıştırmak anlamına gelen Yunanca sözcükten türetilmiştir. Yunanlılar, şarabı su ile karıştırarak içerlerdi. Aşırı sarhoşluğu barbar toplumların bir özelliği olarak gösteren Yunanlılar, şarabı seyrelterek aşırı sarhoşluğun önüne geçmeye çalışmışlardır.
Sarhoşluğun kötü etkilerini konu alan birçok mitolojik öykü de bulunmaktadır. Örneğin Harmonia ve Perithoos’un düğününde, çok içen kentorlar gelini kaçırmaya çalışınca amansız bir savaş çıkar. Bu savaş birçok resmin de konusu olmuştur.
Yine Homeros‘un ünlü destanı İlyada’da, Akhilleus, arkadaşı Patroklos’a şarabı aşağıdaki gibi karmayı şöyle önerir:
“Daha büyük sağrak al, Menoitiosoğlu,
İlyada, Homeros
şarabı koyu kar, iki tas getir,
en sevdiğim adamlardır çatımın altına gelenler.”
Yunanlılar yemek sonrası yapılan şölenlerde, su ve şarabı kardıkları krateri ortaya yerleştirirlerdi. İçi dolduktan sonra taşıması ve yer değiştirmesi oldukça güçleşen bu kaplardaki sıvıyı, başka kaplar yardımı ile şölene katılanlara dağıtırlardı. Antik yazarlar uzun sohbetler için 1’e 3’lük, eğlenceli bir ortam için 1’e 2’lik ve nadiren içki alemleri için 1’e 1’lik karışımı önermişlerdir.
6. Hydria
Hydria, üç tane kulbu olan bir sürahidir. Su ya da yağın depolanması için kullanılmıştır. Kulpları sayesinde, su taşıma ve dökme işini kolaylaştırmıştır. Örneğin kraterdeki şarabı seyreltmek için su, hydria’dan dökülmüştür.
Ayrıca, yakılan ölülerin külleri yine bu kaplarda muhafaza edilmiştir.
Bronz hydria’lar ise yarışma ve turnuvalarda galiplere ödül olarak verilmiştir. Bir hydria’yı tutan ve turnuvayı betimleyen vazo çizimleri ile yazıtlar, bronz hydria’nın kullanımını açıkça ortaya koymaktadır.
7. Amfora
Amfora, tabanı daralarak sonlanan, iki kulplu şarap, zeytin, tahıl ve yağ gibi malzemeleri depolamak ve taşımak için kullanılmış çömleklerdir.
Sivri tabanları sayesinde, taşımacılık esnasında yer tasarrufu edilmesini sağlamışlardır.
Amforalar, ticaret ağına dair çok önemli ipuçları verirler. Çünkü amforaların fiziksel tasarımı, bölgeye ve kültüre göre değişiklik göstermektedir. Eğer bir bölgede, başka bir ülkenin amforası bulunursa; bu iki ülkenin ticaret yaptığına dair güçlü bir delildir. Kısacası, antik dünyanın ticaret ağına dair bilgilerimizi geliştirmemiz açısından önemlidirler.
Ayrıca, çoğu amforanın ağız ya da boyun kısmına, üretildiği atölyenin damgası vurulurdu. Böylece amforanın hacmi de atölye tarafından kontrol edilip garanti altına alınırdı. Amforalar, şarap taşımacılığı için kullanılıyorsa, şarabın üretim ve tüketim tarihi de yazılırdı. Bu bilgiler, yine arkeologlar için oldukça değerli bilgilerdir ve döneme dair objektif bilgiler sunarlar.
8. Pitos
Pitoslar, büyük saklama ve nakliye kaplarıdır. Amforaların aksine daralan tabanı sivrilmez, bu yüzden depolara konmak için uygundurlar. Bir nevi fıçı ya da varil görevi görürlerdi.
Büyük boyutları dolayısıyla, dönem dönem ölülerin defnedildiği tabut görevi de görmüşlerdir.
ARTIK BİLİYORSUNUZ…
Artık, antik çömlekleri tanıyorsunuz. Vitrinlere hızlıca göz atıp geçmek yerine detaylı inceleyebilirsiniz. Kylixlerin tabanındaki resimleri inceleyebilir; hatta zamanında oynanan kottabos oyununu hayal edebilirsiniz.
Kantharos tutan bir adam betimlemesi gördüğünüzde hemen Dionysos olduğunu anlayabilirsiniz.
Bu krater sizin olsaydı, şaraba kaça kaç su karıştırmayı tercih ederdiniz?
Bir ritonu hemen tanıyıp, bir ritüelde sıvı dökmek için nasıl kullanıldığını hayal edebilirsiniz.
Çeşmeden hydria’ya su doldurmuş evlerine yürüyen kadınları gözlerinizin önüne getirebilirsiniz.
Evet, bu vitrinlere her baktığınızda karşınızdaki çömleğin neden ve nasıl kullanıldığını bildiğiniz ve onu bir zamanlar kullananları hayal ettiğiniz sürece, karşınızdaki eşyalar zihninizin arka planında yok olan görüntüler olmaktan çıkacak ve hikayesi olan, yanınızdaki ile güzel bir muhabbete vesile olmuş nesneler olacaktır.
