Antik Yunan Kadını hakkında elimizdeki kanıtlar çoğunlukla erkeklerin gözünden sunulmakta, bu da çoğu zaman çarpıtma veya idealleştirme ile sonuçlanmaktadır. Bununla birlikte, kadınların yaşadıkları sıra dışı hayatlar sonucunda ilgi odağı haline geldikleri örnekler de olmuştur. Bu makalede yer alan yedi kadın, kraliçelerden rahibelere ve şairlere kadar Antik Yunan toplumunun geniş bir yelpazesini kapsamaktadır. Bu büyüleyici kadınların her biri kendi benzersiz yöntemleriyle kalıpları kırmayı başarmıştır.
Antik Yunan Kadınlarının Hakları ve Sorumlulukları
“Bir kadının en büyük şerefi, övgüde ya da yergide olsun, erkekler arasında hakkında en az konuşulan kişi olmasıdır.
(Perikles’in Cenaze Konuşmasından bir alıntı, Thucydides 2:46)
Antik Yunan kadınlarının çoğu, hayatlarını kontrol etmeye çalışan bir toplumda yaşıyordu. Bunun kanıtları antik Yunan tarihinin tüm dönemlerinde görülebilir. Perikles‘in yukarıdaki sözlerinin de gösterdiği gibi, kadınların ideal olarak ne görülmeleri ne de duyulmaları gerekiyordu. Antik Yunan tarihi ve edebiyatında gerçek kadın sesinin büyük ölçüde bulunmamasının nedeni de muhtemelen budur.
Antik Yunan kadınlarının hakları ve sorumlulukları, toplumun bir kadının nasıl olması gerektiğine dair fikirleriyle yakından ilişkiliydi. Her şeyden önce, kadınlardan kocaları için yasal erkek varisler üretmeleri beklenirdi. Bu erkek mirasçılar da erkek vatandaş nüfusunu destekleyecekti.
Kadınların sorumluluklarının merkezinde ev vardı. Asker, politikacı, filozof ve sporcu olmaları beklenen erkeklerin tam tersine, yaşamları ev içi ve içseldi. Evin evli kadın reisi kyria olarak bilinirdi. Kyria, tüm aile üyeleri ve hatta köleler de dahil olmak üzere tüm ev halkını ifade eden bir terim olan oikos’un yönetiminden sorumluydu. Bu ev yönetimi şunları içeriyordu: yiyeceklerin hazırlanması, giysi yapmak için kumaş üretimi ve evin mali durumu ile çocukların ve kölelerin sağlığının denetlenmesi.
Antik Yunan kadınlarının çoğunun eğitimi ilk yıllarla sınırlıydı. On iki yaşından sonra evlilik hayatına hazırlanmaya odaklanmaları beklenirdi. Bu nedenle Antik Yunan’da kadınlar arasında okuryazarlık seviyesi düşüktü. Ancak bunun bazı istisnaları vardı, özellikle de özel ders alabilen elit kesimin kızları arasında.
Kadınların yasal hakları çok azdı. Erkeklerden bağımsız olarak servet ya da mülk miras edinemezlerdi. Ayrıca seçimlerde oy kullanmalarına ya da kamusal hayata katılmalarına da izin verilmiyordu. Bunun önemli bir istisnası dini yaşamdı. Kadınlar rahibe olarak görev alabiliyor ve yılın belirli zamanlarındaki festivallere ve kurban törenlerine katılabiliyorlardı. Bunun önemli bir örneği Thesmophoria’ydı. Bu festival kadınlara özeldi. Bereket ve hasat kutlamaları çerçevesinde Demeter ve Persephone’ye adanan adakları içeriyordu.
1. Sappho: Antik Yunan’ın Bilinen İlk Kadın Şairi
“Kızlar, menekşe çiçekli Musaların parlak / Hediyelerini ve ilahilerin sevgilisi olan parlak lirini kovalayın.”
Sappho fragmanları
Batı edebiyatının ilk kadın şairi olan Sappho‘nun mirası günümüzde de etkisini sürdürmektedir. Sappho’nun yaşamı hakkında bildiklerimizin çoğu şiirlerinin parçalarından ve diğer antik yazarlar tarafından sağlanan ayrıntılardan gelmektedir. Bu ikinci el bilgilerin bazıları şüphelidir ancak bazı biyografik detaylardan oldukça emin olabiliriz. Sappho MÖ 7. yüzyılın sonunda Lesbos adasında varlıklı bir tüccar ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Şiirlerinden yüksek eğitimli olduğu anlaşılmaktadır. Bazı araştırmacılar onun şiir, müzik ve dans sanatlarında kızlara öğretmenlik yaptığına inanmaktadır.
Bugün lirik şiir olarak bilinen bir türe ait olan Sappho’nun şiirinin merkezinde aşk ve duygular yer alır. İmgeler ve duygusallık açısından zengin, şefkatli ve samimi şiirleriyle bu sanat türünün öncülerinden biri olmuştur. Eserlerinin karmaşıklığı ve inceliği antik çağda bile büyük hayranlık uyandırmıştır. Platon onu ‘onuncu ilham perisi’ olarak adlandırmış ve Catullus onun çalışmalarından sonsuz ilham almıştır.
Pek çok kişi, bazı aşk şiirlerinin kadınlara hitap etmesi nedeniyle şiirlerinin eşcinselliğinin kanıtı olduğuna inanmaktadır. ‘Lezbiyen’ ve ‘Sapphic’ terimleri Sappho’dan türemiştir. MÖ 7. yüzyıldaki antik Yunan kadınlarının yaşamları hakkında çok az şey bilinmektedir. O dönemdeki kadın cinselliği hakkında daha da az şey bilinmektedir. Sappho ve onun güzel sözleri bize o dönemdeki kadınların dünyasına ve birbirleriyle olan ilişkilerine dair nadir bir bakış açısı sunmaktadır.
2. Aspasia: Entelektüel ve Siyasi Danışman
Aspasia, 5. yüzyılda antik Yunanistan’da yaşamış en güçlü kadınlardan biriydi. Anadolu’nun batı kıyısındaki antik bir Yunan kenti olan Milet’te doğmuş, genç yaşta Atina’ya gelmiştir. Daha sonra ünlü general ve politikacı Perikles’in evine yerleşmiştir.
Bu evdeki rolünün ne olduğu tam olarak bilinmemektedir. Hayatı hakkındaki tüm antik kaynaklar erkekler tarafından yazılmıştır ve bu nedenle önyargıya tabidir. Hatta bazıları onu antik Yunan’da elit fahişeleri tanımlamak için kullanılan bir terim olan hetaira olarak tanımlamaktadır.
Aspasia’nın, Perikles’in karısından boşandıktan sonra MÖ 445 civarında onun metresi olduğundan oldukça emin olabiliriz. Ev halkının önemli bir üyesi olarak çoğu antik Yunan kadınının sahip olmadığı bir bağımsızlık seviyesine sahip olmalıydı. Sık sık toplum içine çıktığı ve Atina yüksek sosyetesinin pek çok üyesini kabul edip ağırladığı bilinmektedir.
Aspasia’nın zekâsına antik kaynaklarda sık sık atıfta bulunulmaktadır. Antik bir ansiklopedi olan Suda, onun bir retorik öğretmeni olduğunu belirtir. Plutarkhos bize onun Sokrates ile felsefi tartışmalar bile yaptığını anlatır. Ayrıca Perikles ve onun siyasi kararları üzerinde alışılmadık derecede etkili olduğu söylenir. Bu durum Perikles’in siyasi rakiplerinin ve siyasi figürleri oyunlarına dahil etmekten hoşlanan dönemin oyun yazarlarının büyük eleştirilerine neden olmuştur. Hatta Aristophanes Akarnalılar’da Peloponez Savaşı’nın patlak vermesinden onu sorumlu tutar.
Bu nedenle Aspasia, zekâsı ve aklı sayesinde Yunan toplumunda eşi benzeri olmayan bir konuma yükselmiş olan antik Yunan kadınının büyüleyici ve nadir bir örneğidir.
3. Gorgo: Sparta Kraliçesi
Spartalı kadınlar diğer antik Yunan kadınlarına göre çok daha fazla fiziksel özgürlüğe sahipti. Erken yaşlardan itibaren bakım ve yetiştirilmeleri açısından erkek çocuklarla aynı muameleyi görürlerdi. Sağlıklı kalabilmeleri ve böylece Sparta devletine başarılı savaşçılar olacak sağlıklı evlatlar verebilmeleri önemliydi. Ancak tam cinsel olgunluğa eriştiklerinde evlenirlerdi ve düzenli olarak açık havada, genellikle çıplak egzersiz yapmaya teşvik edilirlerdi.
Spartalı kadınlar şaşırtıcı olmayan bir şekilde özgüvenleri, dirençleri ve atılganlıklarıyla tanındılar. Sparta Kraliçesi Gorgo bize arketipik Spartalı kadın için mükemmel bir figür sunmaktadır.
‘Atinalı kadın: “Neden kocalarına hükmedenler sadece siz Spartalı kadınlarsınız?”
(Plutarkhos, Spartalı Kadınların Sözleri)
Gorgo: “Çünkü sadece biz erkeklerin anneleriyiz”.
Gorgo, MÖ 520-490 yılları arasında Sparta’yı yöneten Kral I. Kleomenes’in kızıydı. Bir kralın kızı ve aynı zamanda tek çocuğu olarak küçük yaştan itibaren büyük ölçüde şımartılmıştır. Çocukluğunun doğası belki de kendine güvenini ve iddialı doğasını açıklamaktadır. Herodot bize onun 9 yaşındayken babasına Pers Savaşları’na katılmamasını tavsiye ettiğini söyler.
MÖ 490 yılına gelindiğinde Gorgo, daha sonra Sparta kralı olacak olan I. Leonidas ile evlenmişti. Leonidas Pers Savaşları’nda çok cesur bir rol oynamış ve MÖ 480’de ünlü Thermopylae Savaşı’nda ölmüştür. Ancak Gorgo da Sparta’ya savaş çabalarında yardımcı olmuştur. Anlaşılan, bir keresinde Spartalı büyüklere görünüşte boş bir balmumu tablet halinde önemli bir stratejik mesaj gönderilmişti. Onlara, altındaki gizli mesajı ortaya çıkarmak için balmumunu kazımalarını akıllıca tavsiye eden Gorgo’ydu.
4. Artemisia I: Ünlü Savaşçı ve Perslerin Müttefiki
Kraliçe I. Artemisia, MÖ 5. yüzyılın başlarında doğu Yunan şehirleri Halikarnas, Kos, Nisyrus ve Calymnos’un hükümdarıydı. Beşinci yüzyılın başındaki Pers Savaşları’nda antik Yunanistan’ın bu bölümünün büyük bir kısmı Yunanistan’ın geri kalanına karşı Perslerle ittifak halindeydi. Artemisia’nın kendisi de savaş sırasında Pers Kralı Xerxes’in yakın bir müttefiki olmuştur.
Görünüşe göre Artemisia, M.Ö. 480’de Salamis Savaşı’na katılmaması için Kserkses’i uyarmış ve savaşın yapıldığı yerin riskli olduğunu söylemiştir. Sonuçta sayıca çok üstün olan Yunanlılar, büyük Pers filosunu ve müttefiklerini yenmek için akıllıca taktikler kullandılar. Bu çarpışma savaşın dönüm noktası olarak kabul edilir ve bugün tarihçiler bunu batı tarihinde belirleyici bir an olarak görürler.
Artemisia Salamis’te Yunanlılara karşı kendi gemilerinden beşini denize indirmiş ve gemilerden birinin kaptanlığını bizzat yapmıştır. Antik Yunan kadınları arasında savaşa aktif olarak katılması ve erkeklerle yan yana savaşması açısından benzersizdir.
Herodot onun savaştaki rolünü anlatır. Savaşın başlarında düşman ve Pers gemileri arasında sıkışıp kalmıştır. Kaçmak için en yakındaki gemiyi batırarak kendisine açık bir geçit sağlamıştır. Bu geminin bir müttefik gemisi olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak bundan habersiz olan Kral Xerxes kıyıdan onun becerisini ve cesaretini büyük bir hayranlıkla izlemiştir. Filosunun yenilgiye uğrayışını izlerken şu ünlü sözleri söylediği söylenir: ‘Adamlarım kadın, kadınlarım da erkek oldu’.
5. Anyte: Şair ve Kitabe Yazarı
Yunan Mora Yarımadası’nda antik bir yerleşim yerinden gelen Tegea’lı Anyte, MÖ 3. yüzyılın başlarında yaşamıştır. Hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir ancak eserleri Yunan Antolojisi’nde yer alan dört kadın şairden biridir. Bu, geç antik dönemde çeşitli yazarların eserlerinin bir araya getirildiği bir derlemedir. Anyte en çok kadınlar ve ilginç bir şekilde hayvanlar için yazdığı mezar taşlarıyla ünlüdür.
Antik Yunan kadınlarının yaşamlarından güzel enstantaneler sunan eserinde Sappho’nun yankıları vardır. Aşağıdaki mezar yazıtı, kadınların diğer kadınların anısını onurlandırmak için diktikleri anıt türlerine dair dokunaklı bir fikir vermektedir.
‘Bir gelin yatağı ve kutsal evlilik törenleri yerine, annen mermer mezarının üzerine senin gibi büyüklükte ve güzellikte bir bakire koydu, Thersis. Şimdi ölmüş olmana rağmen seninle konuşabiliyoruz.’
(Anyte, AP 7:649)
Anyte aynı zamanda doğaya ve hayvanlar alemine de hayrandı. Yunanlılar insanlar ve hayvanlar arasında pek çok paralellik olduğuna inanıyorlardı. Anyte’nin mezar kitabeleri bunun harika bir örneğidir. Aşağıda onurlandırılan savaş atı, Homeros’un Truva Savaşı’nda ölen kahramanlarından birine benzer bir üslupla anlatılmıştır.
“Damis’in sadık savaş atı için yaptırdığı bu mezar, kanlı Ares tarafından göğsünden delindi. Siyah kan inatçı derisinden fokurdadı ve acı ölüm sancılarıyla toprağı ıslattı.”
(Anyte, AP 7:208)
Gerçek şu ki Anyte’ın eserlerinin bugün hayatta kalması, insan ve hayvan varlığına dair özlü tasvirlerinin ebedi çekiciliğinin bir kanıtıdır.
6. Olympias: Makedonya Kraliçesi ve Büyük İskender’in Annesi
Aslen Epiruslu olan Olympias, MÖ 357 civarında Makedonya Kralı Philip II ile evlendi. Ona iki çocuk doğurdu ve bu çocuklardan biri büyüyünce antik Yunanistan’ın en büyük savaşçısı olan Büyük İskender oldu. İskender’in inanılmaz askeri başarıları onu bugün bile efsanevi bir figür haline getirmiştir, ancak Olympias aynı zamanda kendine ait etkileyici bir yaşam sürmüştür.
İskender henüz çocukken, Philip Olympias’tan boşandı ve Kleopatra adında bir kadınla yeniden evlendi. Philip ve Olympias arasındaki ilişkiler boşanmadan sonra düşmanca bir hal aldı ve Olympias daha sonra memleketi Epirus’a geri döndü.
MÖ 336 yılında Philip kimliği bilinmeyen bir suikastçı tarafından öldürüldü. Kısa bir süre sonra Olympias Makedonya’ya döndü ve Kleopatra ile bebek kızını öldürtme fırsatını yakaladı. Bu acımasız eylem İskender’in tahta geçmesinin yolunu açtı.
MÖ 323’te İskender geçirdiği ani bir hastalık sonucu 32 yaşında öldü. Bunun üzerine Olympias onun tahtı için verilen mücadeleye karıştı. İki adam, Polyperchon ve Cassander, iktidar için yarıştı. Polyperchon, tahtla olan ünlü bağlarının kendisine fayda sağlayacağı umuduyla Olympias’ın yardımını istedi. Cassander’e karşı ortak bir saldırı başlattılar ancak Cassander’in kuvvetleri çok güçlüydü ve Olympias sonunda teslim olmak zorunda kaldı. Makedonya Meclisi tarafından suçlu bulundu ve daha sonra öldürdüğü kişilerin akrabaları tarafından öldürüldü.
Olympias antik kaynaklar tarafından büyük nefretler ve tutkular besleyen bir kadın olarak tanıtılır. Vahşi, kendinden geçme ayinleriyle bilinen Dionysos kültüne olan bağlılığına da vurgu yapılır. Çaresizlikten mi yoksa acımasızlıktan mı kaynaklandığını bilmek zordur. Ancak zamanının en güçlü erkekleriyle başa baş mücadele etme becerisiyle kesinlikle eşsizdi.
7. Lysimache: Atina Rahibesi
Bazı akademisyenler, oyun yazarı Aristophanes’in aynı adlı oyunundaki Lysistrata karakterini Lysimache’ye dayandırdığına inanmaktadır. Lysistrata komedi oyununda yer almasına rağmen ciddi ve pragmatik bir karakterdir. Bu Aristophanes için alışılmadık bir durumdur ancak Atinalı saygın bir rahibeye dayanan bir karakter için tamamen uygundur. Lysistrata aynı zamanda idealize edilmiş bir Yunan kadını olarak sunulur. Kumaş dokumanın sorumluluğunu üstlenir ve oyundaki kadınları bir kadının evinde yapacağı gibi organize eder.
Bunun Lysimache’nin kendisinin gerçek bir yansıması olup olmadığını belki de hiçbir zaman bilemeyeceğiz. Ancak bu büyüleyici Atinalı hanımefendi, toplumda prestijli bir konuma sahip olan nadir bir kadın örneği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu toplum aynı zamanda MÖ 5. yüzyılda antik Yunanistan’ın en güçlü şehir devletine aitti.
Bu Büyüleyici Antik Yunan Kadınlarından Ne Öğrenebiliriz?
Bu yedi olağanüstü kadının hayatlarından ayrıntılar, bize Antik Yunan’daki kadınların deneyimleri hakkında değerli bilgiler sunuyor. Yunanistan’ın farklı bölgelerindeki kadın liderlerin rolleri ve kontrollerini nasıl sağladıkları ve sürdürdükleri hakkında bilgi edinebiliriz. Ayrıca kadınların dini yaşamda oynadıkları rol hakkında da bir şeyler öğrenebiliriz. Sappho ve Anyte gibi bazıları kendi sözleriyle bile bize seslenebilirler. Bununla birlikte, burada sunulan antik Yunan kadınlarının büyük ölçüde toplumun elit kesimlerinden gelenleri temsil ettiğini belirtmek de önemlidir. Ne yazık ki, çalışan kadının sesi, hatta ortalama bir Yunan oikosunun başı, günümüze ulaşan kanıtlarda çoğunlukla yer almamaktadır.
Kaynak için bakınız.
