Pelops Kimdir diye merak ediyorsanız, onun Mora yarımadasının kralı olduğunu bilmelisiniz. Yunan Mitolojisi‘ne göre Mora yarımadasına Peloponez yani Pelops’un Adası adını veren mitolojik kahramandır. Gelin Pelops’un öyküsünü detaylıca birlikte ele alalım.
Pelops Tanrılara Kurban Ediliyor
Pelops, İzmir bölgesinde Sipylos Dağı civarında kral olan Tantalos‘un oğlu ve Zeus‘unda torunuydu. Tantalos, tanrıların sofrasına konuk olabilen nadide krallardan biriydi. Fakat, Yunanlıların hubris dediği yani “tanrılara karşı beslediği kibri” yüzünden tanrılara meydan okumaya karar verdi. Önce, Olimposluları evinde şölene davet etti; sonra oğlu Pelops’u parçalara ayırdı ve pişirip, ziyafet esnasında tanrıların önüne koydu.
Bütün tanrılar, Tantalos’un ne yaptığı anladılar ama kızı Persehophe‘yi yeni kaybettiği için üzgün ve dalgın olan Demeter, fark etmeden önündeki tabaktan bir lokma aldı. Zeus, Tantalos‘un sergilediği korkunç eylem yüzünden, onu Tartaros‘a yani yer altına gönderdi ve korkunç bir cezaya çarptırdı: sonsuz açlık. Tantalos’un çevresinde lezzetli yemişler ve göl olmasına rağmen, ne zaman bu yemişlere uzanmaya çalışsa, bir rüzgar yemişleri uzağa iterdi ve ne zaman su içmek istese, gölün suyu kurur, dibine kadar çekilirdi. Tanrılar, Pelops’a acıdıkları için onu tekrar dirilttiler, ama Demeter, Pelops’un sol omzunu yediği için, fildişi bir omuzla onu tamamladılar.
Poseidon’un Sevgilisi Oluyor
Ünlü şair Pindaros‘a göre, Pelops, tanrılar tarafından diriltildikten sonra çok daha yakışıklı olduğundan denizlerin tanrısı Poseidon, Pelops’a aşık oldu. Tıpkı, Zeus’un Troya prensi Ganymedes’i bir kartal kılığına girip kaçırması ve Olimpos’ta sevgilisi yapması gibi; Poseidon da Pelops’u kaçırdı ve Olimpos’a götürdü. Pelops, orada bir süre Poseidon’un sevgilisi olarak yaşadı. Fakat babası Tantalos bu esnada yine rahat durmadı. Tanrıların yiyeceği olan ambrosia ve nektarı çalıp, ölümlülere verdi. Babasının küstahlığına sinirlenen Zeus, Pelops’u Olimpos’tan kovdu ve yeryüzüne geri gönderdi.
Anadolu’dan Kovuluyor
Çoğu antik yazar, Pelops’un Paflagonyalı olduğunu ya da Paflagonyalıların atası olduğunu ileri sürdüler. Hatta, Sipylos’un zenginliğinin bölgedeki madenlere dayandığını anlatırlar. Yine birçoğunun birleştiği nokta, Troya Kralı İlos’un bir ordu kurarak Pelops’a saldırdığı ve Pelops’un bu yüzden Anadolu’yu terk etmek zorunda kaldığıdır.
Hippodamia ile Evliliği ve Araba Yarışı
Pelops, memleketini terk ettikten sonra Yunanistan’a göç etti. O zamanlar, Pisa kralı Oinomaos, kendisini araba yarışında yenen kişiyle kızını evlendireceğini ve tahtını bırakacağını duyurmuştu. Anlatılanlara göre Oinomaos, kızı ile ensest bir ilişkide olduğu için ya da damadı tarafından öldürüleceğine dair bir kehanet aldığı için, araba yarışında kaybeden talipleri öldürüyordu. Oyuna göre, talip ve Oinomaos, Korinthos’un (Korint) Isthmos’undaki Poseidon sunağına kadar yarışacaktı. Eğer Oinomaos kazanırsa, mızrağı ile talibi öldürecek, kaybederse kızını verecekti. Ama Oinomaos, Ares’in ona verdiği silahları ve atı yüzünden üstündü; dolayısıyla talip sınıra varamadan, onu öldürüyor; sonra kafasını kesip evine çiviliyordu.
Pelops meydan okuyana kadar, on iki talibi öldürmüştü. Pelops, kıza talip olmak istiyordu ama kaybetmekten korkuyordu. Bu yüzden deniz kenarına gitti ve eski aşığı Poseidon’a seslendi. Tanrıya aşklarını hatırlatarak, kendisine yardım etmesi için yalvardı. Bunun üzerine Poseidon, denizden kanatlı atların çektiği bir savaş arabası çıkararak, Pelops’a armağan etti.
Ancak Pelops hala yarışmayı kaybetmekten çekiniyordu. Bu yüzden, Bu yüzden, kral Oinomaos’un arabacısı ve Hermes‘in oğlu Myrtilos‘u, kazanırsa krallığın yarısını ona vereceğini söyleyerek yardım etmesi için ikna etti. Başka bir versiyona göre, Myrtilos da Hippodamia’ya aşıktı fakat yenileceğini düşündüğü için Oinomaos’un arabacısı olmuştu. Pelops, Myrtilos’tan Hippodamia ile bir gece geçirmesi karşılığında yardımını istedi. Her durumda, Myrtilos, yardım etmeyi kabul etti ve yarışma başlamadan önce, tekerlekleri arabanın dingiline bağlayan bronz çivileri balmumundan yapılmış sahteleriyle değiştirdi. Ardından yarış başladı ama Oinomaos’un arabasının tekerleri kısa süre sonra yerinden çıkarak araba parçalandı ve böylece Oinomaos, atları tarafından ölüme sürüklendi.
Ancak Pelops, Myrtilos’a verdiği sözü tutmayı reddetti. Başka bir görüşe göre Myrtilos, Hippodamia’ya tecavüz etmeye kalktı. Bu yüzden, Pelops, Myrtilos’u uçurumdan denize iterek öldürdü. Myrtilos, düşerken Pelops’u lanetledi. Belki de bundan dolayı Pelops’un soyunun başına trajik olaylar gelmeye devam etti. Myrtilos’un boğularak öldüğü deniz, onun adının ardından Myrtoan Denizi olarak anılmaya başlandı.
Pelops ve Hippodamia evlendi. Hippalcus, Atreus ve Thyestes isimli oğulları oldu.
Chrysippus ve Lanetli Soy
Pelops’un bir periden Chrysippus isimli başka bir oğlu daha oldu. Pelops, bu oğlunun Hippodamia’nın oğullarından daha çok seviyordu. Thebai veliahtı Laios, ülkesinden sürüldükten sonra, Pelops tarafından misafirperverce ağırlandı. Laios, Pelops’un oğlu Chrysippus’a araba sürmeyi öğretmeye başladı fakat çocuğun yakışıklılığından etkilendi ve onu kaçırdı. Üvey kardeşleri Thyestes ve Atreus, Chrysippus’u kurtardılar. Fakat Hippodamia, Chrysippus’un oğullarının yerini alacağından endişelendi. Bu yüzden Thyestes ve Atreus’u kışkırtarak, Chrysippus’u öldürttü. Pelops, en sevdiği oğlunun öldürüldüğünü öğrenince Thyestes ve Atreus’u lanetleyerek sürgün etti. Hippodamia ise intihar etti.
Olimpiyat Oyunlarının Kurucusu
Olimpiyat Oyunları’nın bizzat Pelops tarafından ya da atasının onuruna torunu Herakles tarafından ilk kez düzenlendiği (ya da yeniden düzenlendiği) söylenir.
Birçok anlatıma göre, Pelops, Pisa kralı Oinomaos’a galip geldikten sonra, her dört yılda bir Olympia’da onuruna oyunlar düzenlenmesini; koruyucu tanrısı Zeus’u onurlandırmak için bir tapınak inşa edilmesini ve Altis’in ortasında kendisinin, Pelops’un bronz bir heykelinin durmasını emretti. Mütevazı, alçakgönüllü ve maddi şeylere tamah etmeyen biri olarak görünmek isteyen Pelops, zaferi için kendisine altın verilmemesini, bunun yerine zaferinin sembolü olarak başına bir yabani zeytin dalı konmasını istemiştir.
Ayrıca bakabilirsiniz: Antik Olimpiyat Oyunları: 27 Tarihi Gerçek
“Altis’in içinde [tören girişinin yanında] Hippodameion (Hippodameum, Hippodameia Tapınağı) olarak adlandırılan, etrafı duvarla çevrili yaklaşık çeyrek dönümlük bir alan vardır. Buraya her yıl bir kez Hippodameia’ya kurban kesen ve onu başka şekillerde onurlandıran kadınlar girebilmektedir. Rivayete göre Hippodameia Argolis’teki Midea’ya çekilmiştir, çünkü Pelops Khrysippos’un (Chrysippus) ölümünden dolayı ona çok kızmıştır. Elealılar daha sonra bir kehanet nedeniyle Hippodameia’nın kemiklerini Olympia’ya getirdiklerini söylerler.
“Pausanias, Yunanistan’ın Tasviri, 6. 20. 7″
Efsanenin bir başka versiyonuna göre, Oenomaos’u öldürme suçundan arınmak için Pelops onun adına oyunlar kurar. Hippodamia ise Pelops’un zaferinin ardından kızlar için Heraia (Hera’yı onurlandıran oyunlar) koşu yarışmaları düzenlemiştir.
Kökeni ne olursa olsun, oyunlar sporcuları rekabetçi sporlar aracılığıyla ölümsüzlük arayışına teşvik etmiştir.
“[Hippodameia Olympia’da Heraia (Heraea) ya da Kadın Oyunları’nı kurdu:] Her dört yılda bir Hera için On Altı kadın tarafından bir elbise dokunur ve aynı zamanda Heraia (Heraea) adı verilen Oyunlar düzenlenir. Oyunlar bakirelerin katıldığı koşu yarışlarından oluşur. Bunların hepsi aynı yaşta değildir. İlk koşanlar en genç olanlardır; onlardan sonra yaşça daha büyük olanlar gelir ve en son koşanlar da kızların en yaşlılarıdır. Şu şekilde koşarlar: saçları aşağıya sarkar, tunikleri dizlerinin biraz üstüne kadar uzanır ve sağ omuzlarını göğüslerine kadar açarlar. Olimpiyat stadyumu onların oyunları için de ayrılmıştır, ancak stadyumun parkuru onlar için uzunluğunun yaklaşık altıda biri kadar kısaltılmıştır. Kazanan kızlara zeytin taçları ve Hera’ya kurban edilen ineğin bir kısmını verirler. Ayrıca üzerlerinde adlarının yazılı olduğu heykeller de adayabilirler. On Altıları yönetenler, oyunların başkanları gibi evli kadınlardır.
Pausanias, Hellas’ın Tasviri, 5. 16. 2 – 4
Bakirelerin oyunları da çok eskilere dayanır; Hippodameia’nın Pelops’la evlendiği için Hera’ya duyduğu minnettarlıktan dolayı On Altı Kadın’ı bir araya getirdiği ve onlarla birlikte Heraia’nın açılışını yaptığı söylenir. Amphion hanedanının hayatta kalan tek kızı Khloris (Kloris) tarafından kazanılan bir zaferden de bahsederler, ancak onunla birlikte erkek kardeşlerinden birinin de hayatta kaldığını söylerler.”
Pelops’un Kemikleri
Antik metinlerde Pelops’un ölümünden bahsedilmez, ancak öldüğünde kemiklerinin Pisa yakınlarında toprağa verildiği düşünülür, çünkü lahdi Artemis Tapınağının yakınında bulunmuştur. Pelops’un kemikleri Yunan mitolojisinde önemli olmaya devam edecek ve Pelops’un ilahi olarak yapılmış omuz kemiğinden daha fazla bahsedilecektir.
İlk olarak, Troya’da Akhaların zafer kazanmasının koşullarından birinin Pelops’un kemiğinin Yunanlılar arasında bulunması olduğu söylenir. Bu nedenle Agamemnon onu Pisa’dan getirmesi için bir gemi gönderir; ne yazık ki gemi ve değerli kargosu daha sonra Eretria açıklarında bir fırtına sırasında kaybolur.
Yıllar sonra, Pelops’un fildişi kemiği Demarmenus adlı bir balıkçının ağıyla derinliklerden çıkarıldı. Demarmenus kemiği ne yapacağını öğrenmek için Delphi’ye götürdü; tesadüfe bakın ki Elis’ten bir heyet de Delphi’deydi ve ülkelerini kasıp kavuran bir veba salgınıyla ilgili yol gösterilmesini istiyorlardı.
İki taraf Pythia tarafından bir araya getirildi ve böylece Pelops’un kemiği Pelops’un anavatanına geri döndü. Demarnenus’a kemiğin koruyucusu olarak onurlu bir görev verildi ve Elis’i kasıp kavuran veba salgını sona erdi.
Kız Kardeşi ve Feci Sonu
Pelops, Niobe‘nin erkek kardeşiydi. Tantalos, oğlu Pelops’un etini tanrılara ikram ettiği için ya da ölümsüzlerin sırrını ifşa ettiği için sonsuz bir işkenceye mahkum edildi. Öte yandan, Niobe, Thebai kralı ile evlendi ve yedi kız, yedi erkek evlat doğurdu. Ancak bir gün, Leto‘nun sadece iki çocuk doğurmasına rağmen, kendisinin on dört çocuk doğurduğunu söyleyerek övündü. Bu yüzden Leto çok öfkelendi ve Leto’nun çocukları Artemis ve Apollon, Niobe’nin çocuklarının hepsini okları ile öldürdü.
Pelops, kardeşinin başına gelenleri öğrenince çok üzüldü. Yeğenleri için cenaze töreni düzenledi ve onları Sipylos’a geri götürerek gömdü. Ölümsüzler daha sonra Niobe’nin çektiği acılara üzüldüler ve onu Sipylos Dağı eteklerinde “Ağlayan Kaya”ya çevirdiler.
Lanetli Bir Soyun Atası
Pelops’un soyundaki her karakterin başına trajik olaylar gelir. Bunun sebebi, Tantalos’un affedilmez davranışı, Pelops’un Myrtilos’u öldürmesi ya da Pelops’un oğulları Atreus ve Thestes’i lanetlemesi olarak gösterilir.
Pelops’un oğulları Atreus ve Thyestes, sürgün edildikten sonra bir krallığa sığınırlar. Thyestes, Atreus’un karısını baştan çıkarır ve kadınla birlikte olarak Atreus’u tahttan indirmeye çalışır. Atreus, kardeşinden intikam almak için, Thyestes’in oğullardan birini öldürüp, etini ona yedirir. Görüldüğü üzere, Tantalos’un soyu kanibalizm yani yamyamlık ile yakından ilişkilidir. Thyestes, kendi kızına tecavüz eder ve kızından bir erkek evlat sahibi olur. Aigisthos ismindeki bu çocuk, amcası Atreus’u öldürür. Atreus’un oğulları Troya Savaşı’nı başlatan Agamemnon ve Menelaos’tur. Agamemnon savaş için gidince, Aigisthos, Agamemnon’un karısını baştan çıkarır. Agamemnon Troya’dan zaferle döndüğü gece, karısı ve Aigisthos, Agamemnon’u öldürür. Agamemnon’un oğlu Orestes ise babasını öldürdüğü için annesini öldürür.
Bütün bu olaylar silsilesi birçok antik yazar ve şair tarafından ele alınmış, tiyatrolara konu edilmiştir.
Gözden kaçırılmaması gereken konu, Tantalos’un soyundaki her bireyin başına gelen akla sığmaz trajik olaylar ve lanettir.
Halikasnas Balıkçısı, birçok kitabında bu konuyu ele alır ve hikayeleri şöyle yorumlar: Tantalos, matriyarkal yani anaerkil bir toplumun bireyidir. Ancak patriyarkal yani ataerkil toplum, Tantalos’un ve soyunun başına korkunç olaylar getirerek, onu ve soyunu cezalandırır.
Pelops ve Niobe efsaneleri incelenecek olursa bu iki insanın patriyarkal bir dine inananlarca çeşitli cezalara çarptırıldıkları görülür. Pelops ceza görmemiştir. Çünkü Protestan ve Hügeno iken salt Fransa kralı olmak için Katolikliği kabul etmiş olan Navarra Kralı Dördüncü Hneri gibi belki din ve mezhep değiştirmiştir. Ancak Niobe’nin ceza görmesi dikkate değer.
Halikarnas Balıkçısı, Anadolu Efsaneleri
