Kheiron, Yunan mitolojisinde, genellikle bilgelik ve tıp bilgisiyle öne çıkan, başka kentorlardan farklı olarak dost canlısı ve insancıl bir karaktere sahip yarı at yarı insan varlığıdır. O, pek çok ünlü Yunan kahramanına ve tanrısına eğitim vermiş, bilgeliği ve iyileştirme yetenekleriyle tanınan bir öğretmendir. Prometheus ile olan ilişkisi sonucu, onun acısını hafifletmek ve Prometheus’un ölümsüz olma durumunu sonlandırmak amacıyla Zeus tarafından ölümsüzlüğünden feragat etmiş ve yerine Prometheus’un alınmasını sağlamıştır.
Yunan Mitolojisinde at-adamlar, kentorlar olarak bilinirler. Efsaneye göre, kentorlar oldukça kaba saba, alkolik, kavgacı yaratıklardır. Kısacası, pek de sevilmezler. Ancak içlerinden biri vardır ve bu direk kentor soyundan gelmez.
Zamanın efendisi Kronos, bir at şekline girerek, okyanusun (Okeanos) kızı Philyra ile beraber olur ve Philyra, bu beraberlikten kentorlara benzeyen Kheiron’u doğurur. Philyra, Kheiron’u doğurduktan kısa bir süre sonra, çocuğunu utanç ve tiksinti içinde terk eder. Yetim kalan Kheiron’u, Apollon bulur, kanatları altına alır ve ona müzik, lir, okçuluk, tıp ve kehanet sanatını öğretir. Apollon’un ikiz kız kardeşi Artemis, onu okçuluk ve avcılık konusunda eğitir. Kheiron’un benzersiz barışçıl karakteri, nezaketi ve zekası Apollon ve Artemis’e atfedilir.
Kheiron, bildiğimiz kentorlardan farklıdır dolayısıyla. Zekidir, nazik ve medenidir. Ayrıca, kentorların aksine ön bacakları at değil, insan bacağıdır. Böylece onu kolayca ayırabilirsiniz. Sık sık, ölü tavşanları astağı bir sopayı taşırken tasvir edilir.Dahası, onun medeni bir yaratık olduğunun altını çizmek için, betimlemelerde Kheiron’a sık sık kıyafet bile giydirilir.
Kheiron, Pelion Dağı’nda bir mağaraya yerleşir. Bu dağda tanıştığı peri Chariclo ile evlenip, ondan dört çocuğu olur.
Bahsettiğimiz gibi, Kheiron şifacı, astrolog ve saygın bir kahin olduğundan, öğretmenlik yetkinliği tam takırdır. Bu yüzden de, nesiller boyunca unutulmayacak, efsaneleri dilden dile dolaşacak bir çok kahramana öğretmenlik ve akıl hocalığı yapmıştır. Kısacası, her bir Yunan Kahramanın ardında, Kheiron vardır 🙂
1. ASKLEPİOS
Apollon, Koronis isimli ölümlü bir kadına aşık olur ve hemen onunla beraber olur. Ne var ki, Koronis, şehre gelen başka bir yabancıdan çok etkilenir ve onunla da beraber olur. Kehanet güçlerine sahip Apollon, Koronis’in sadakatsizliğini öğrendiğinde, öfkeden tutuşur ve Artemis’i, kadını diri diri yakması için gönderir. Ancak Apollon çocuğa acır ve Koronis’in rahminden çocuğu çıkararak kurtarır. Apollon, oğlunu bir süre eğittikten sonra, Kheiron’un yanına yerleştirmiştir. Kheiron ve Apollon’dan aldığı eğitim ile Asklepios, ünlü bir şifacı olmuştur. Hatta daha da ileri giderek, ölüleri diriltmeye başlamıştır. İnsanlara bu bilgiyi öğreteceğinden korkan Zeus ve ölüleri çaldığından şikayetçi olan Hades, yıldırımla öldürülmüştür. Bugün, Bergama’daki ünlü şifa antik kenti Asklepion, adını ondan alır.
2. AKHILLEUS
Deniz perisi Thetis ile Peleus’un oğludur Akhilleus. Peleus ile Thetis’in evlenmesine de ön ayak olan Kheiron, Akhilleus’u bizzat yetiştirmiş ona müziği ve şifayı öğretmiştir. Yine Peleus ile Thetis’in düğününde başlayan Truva Savaşı’nın unutulmaz kahramanıdır Akhilleus. Şöyle geçer İlyada’da:
Sen beni kurtar, kara gemime götür,
İlyada, Homeros
bacağımdan şu oku kes at, ılık suyla yıka akan kara kanı,
acıları dindiren ilaçlar ko üstüne,
bu ilaçları Akhilleus öğretmiş sana,
o da Kentorların en iyisinden öğrenmiş, Kheiron’dan.
İlyada’da başka bir yerde ise şöyle anlatılır ilişkileri:
ağır, kocaman, zorlu bir kargıydı bu,
sallayamazdı bu kargıyı Akhaların hiçbiri,
kullanmasını bir tek kişi, bir Akhilleus bilirdi,
Pelion Dağı’nın odunundan yapılmıştı bu kargı,
Kheiron getirmişti onu Pelion’un bir doruğundan,
getirmiş vermişti sevgili babasına,
vermişti, yiğitlere ölüm saçsın diye.
Eğer, Kheiron ve Akhilleus (Education of Achilles, Chiron and Achilles) araması yaparsanız, bu temada yapılmış onlarca antik resim, yağlı boya ve kabartmaya ulaşabilirsiniz. Akhilleus, Kheiron’un en ünlü öğrencisidir ve Kheiron ölürken de onun yanında olan kişidir.
Malum, Akhilleus’un sonunu hepimiz biliriz. Eğer Hektor’u öldürürse, adı asla unutulmayacak bir kahraman olcaktır. Fakat, öldürmezse mutlu, uzun bir hayat yaşayacak ama tarih onu hatırlamayacaktır. Arkadaşı ya da sevgilisidir bilinmez, Patroklos’un ölümü üzerine, Akhilleus Hektor’u öldürmeyi tercih eder. Ardından kısa süre sonra, Paris okuyla topuğundan vurularak ölür. Ancak bugün, burada bile bahsettiğimiz ölümsüz bir figür olarak çağları ve nesilleri aşar.
3. AKTEON
Thebai’li ünlü avcı Akteon’da çocukluğunda Kheiron tarafından yetiştirilmiş ve avcılık sanatını ondan öğrenmiştir. Çok iyi bir avcı olmakla ünlüdür. Ancak, Kitherion Dağı’nda Artemis’i bir nehirde çıplak banyo yaparken görür. Buna çok kızan Artemis, onu bir geyiğe dönüştürür. Ve Akteon, kendi avcı tazıları tarafından oracıkta parçalanır.
4. BÜYÜK AIAS
Aias, Telamon’un oğlu ve ünlü Akhilleus’un kuzenidir. Truva Savaşı’na Akhilleus ile birlikte katılmıştır ve ondan sonraki en güçlü ve en büyük savaşçıdır. Tıpkı kuzeni Akhilleus gibi o da Kheiron’dan eğitim almıştır. İlyada’da ondan uzun uzadıya bahsedilir. Ancak, Akhilleus öldükten sonra Akhilleus’un silahlarının kendisine verilmesini beklerken, Odysseus’un hilesi yüzünden alamaz. Böylece çıldıran Aias, Odysseus diye bir sürü hayvanı katledip, yaptığının farkına varınca intihar eder.
5. JASON
Iolkos kralı Aeson’un oğlu Jason, amcası tahtı gasp ettiğinde babası tarafından kaçırılıp Kheiron’un yanına gönderilir. Kheiron’dan eğitim alan Jason, büyüdüğünde memleketine geri dönüp amcasından hakkı olan tahtı talep eder. Ancak amcası kurnazdır ve ona eğer “Altın Postu” Kolhis’ten (Gürcistan) getirip kendini kanıtlarsa, tahtı vereceğini söyler. Bunun üzerine Jason, Yunanistan’ın dört bir yanından kahramanları toplar. Sonra, Argo isimli bir gemiye atlayıp, denize açılır. Böylece, Argonotlar Seferi adı verilen bir destan yazar ve Anadolu’nın Ege ile Karadeniz kıyılarını diyar diyar gezer. Sonunda hem altın postu hem de büyücü Medea’yı alır getirir memleketine. Ne var ki, Iason’un da sonu pek iyi olmaz. Başka bir kadınla evlenmek istediğinde, karısı Medea, bu kadını katlettiği gibii kendi öz evlatlarını da katleder. Sonunda, yapayalnız kalan Jason Argo gemisinden düşen bir parça ile ölür.
***
Bunca kahramana eğitim vermesine rağmen, Kheiron’un ölümü kahramanların en ünlüsünden olur. Akhilleus, küçük bir çocuk olarak Kheiron’un gözetimi altındayken, 12 görevini tamamlamaya çalışan Herakles, Kheiron’u mağarasında ziyarete gelir. Güzel bir ziyafetten sonra, Kheiron, Herakles’in ünlü Hidra zehrine bandırılmış oklarından birini incelerken, ok elinden düşer ve sol ayağına saplanır. Korkunç ağrılara sebep olarak, Hidra zehri, kentorun vücuduna nüfuz eder. Bazılarına göre Kheiron ölümlüdür ve dokuzuncu gün, Akhilleus, yanında yas tutarken ölür.Bazılarına göre ise, Kheiron ölümsüzdür ama şifacı olmasına ragmen acılarını dindirecek bir yöntem bulamaz. Zeus’tan canını almasını ister. Her durumda, Zeus, Kheiron’un ölümüne çok üzülür ve onu yıldızların arasına yerleştirir. Erboğa takımyıldızının mitolojideki adı Kentor’dur.
