Filoktetes, Sofokles tarafından yazılmış bir oyundur. İlk kez MÖ 409 yılında Şehir Dionysia‘sında sahnelenmiş ve burada birincilik ödülünü kazanmıştır. Oyunun, Peloponez Savaşları esnasında yazıldığı bilinmektedir. Sofokles’in günümüze ulaşan yedi tragedyasından biridir.
Diğer tragedya yazarlar olan Aiskhylos ve Euripides de aynı isimde oyun yazmasına rağmen, onlarınki günümüze ulaşamamıştır.
Hikaye Truva Savaşı sırasında (İlyada’daki olayların çoğundan sonra, ancak Truva Atı’ndan önce) geçer. Efsaneye göre, Yunanlılar Truva’ya yelken açarken, Filoktetes yaralanmıştır. Yarası çok kötü koktuğu için onu Lemnos (Limni) Adası‘nda terk ederler. Lakin, on sene sonunda Truva hala düşmemiştir. Kahinlere göre, Filoktetes’te olan Herkül’ün okları ve yayı, Truva’ya getirilirse şehir düşecektir. Oyun, Neoptolemos ve Odysseus‘un, usta okçu Filoktetes’i Lemnos adasından Troya’ya geri getirme girişimini anlatır.
Karakterler
- Odysseus — İthaka Kralı
- Neoptolemos — Akhilleus’un oğlu
- Koro — Neoptolemos’un gemisinden tayfalar
- Filoktetes — Meliboia Kralı Poias’ın oğlu
- Herakles — Kahraman
Prologos
Yerleşim olmayan Lemnos Adası’nın kayalık sahilinde sahne açılır.
Odysseus, Neoptolemos’a hitap ederek başlar. Agamemnon ve Menelaos’un emri üzerine, Meliboia Kralı Poias’ın oğlu Filoktetes’i bir zamanlar burada terk etmiştir. Çünkü Filoktetes’in ayağındaki yara iltihap kapmıştır ve kökü kokuyordur. Üstüne üstlük feryat figan ederek, orduyu rahatsız ediyordur. Bu yüzden onu burada terk etmişlerdir.
Neoptolemos’tan Filoktetes’in saklandığı mağarayı bulmasını ister. Neoptolemos mağarayı bulur ama Filoktetes orada değildir. Odysseus, Filoktetes’in kendisini öldürmek istediğini belirtir. Bu yüzden Neoptolemos onun emirlerini dinlemelidir. İlk önce, Neoptolemos Filoktetes’in güvenini kazanmalıdır. Akhalar Truva’ya onu zorla getirmelerine rağmen, babasının silahlarını Odysseus’a layık gördüklerini; bu yüzden onlara kızıp, orduyu terk ettiğini söylemesini ister. Truva’yı fethetmek için onun okuna ve yayına ihtiyaçları vardır, bu yüzden yalanlar söyleyerek onun güvenini kazanmalıdır. Yalanlar, Neoptolemos’un huyu olmamasına rağmen, zafere giden yolda her şey mübahtır.
Neoptolemos bunların kendisini utandırdığını belitir. Onu hileyle değil, ikna ederek yola getirmek istediğini söyler. Odysseus, onu ne ikna edebileceğini ne de kaba kuvvetle yola getirebileceğini belirtir. Filoktetes, hedefini şaşmayan oklara sahiptir. İşte Truva, sadece bu ok ve yayla fethedilebilecektir. Neoptolemos ciddiyeti fark edip, Odysseus’un önerisini kabul eder.
Odysseus, Filoktetes’in kendisine düşman olduğunu bildiğinden gemiyi gizleneceğini, eğer dönmezse birilerini kontrole göndereceğini belirtir.
Parados
Koro, bu adamın kim olduğunu nerede yaşadığını sorar. Neoptolemos ile koro, Filoktetes’in haline acırlar. Neoptolemos bir yerde sırf Filoktetes şaşmaz okunu yanlış zamanda yöneltmesin diye, tanrılardan birinin onu yıllarca burada yalnız bıraktığını söyler. Filoktetes toplumun dışladığı biridir. Koro, Filoktetes’in sesini duyduğunu söyler.
I. Epeisodion
Filoktetes sahneye girer. Sağ ayağı topallamaktadır ve giyimi, saçları kötü haldedir, elinde okunu ve yayını tutmaktadır. Filoktetes onlara kim olduklarını sorar. Neoptolemos Yunanlı olduğunu söylediğinde, anadilini tekrar duymanın mutluluğunu yaşar. Neoptolemos, Sykros’tan geldiğini ve Akhilleus’un oğlu olduğunu söyler. Filoktetes, Neoptolemos’un Lykomedes’in torunu olduğunu bilir ve burada ne yaptıklarını sorar. Neoptolemos, Truva’dan döndüğünü söylediğinde Filoktetes, onu giderken gemilerde görmediğini belirtir. Neoptolemos sefere sonradan katıldığını ve onu tanımadığını söyler. Filoktetes bunu duyduğuna üzülür. Kendisi unutulmuştur.
Bu yüzden kendisini tanıtmaya başlar. Herakles’in silahlarını taşıyan, Poias’ın oğlu Filoktetes olduğunu söyler. Zehirli bir yılan onu ısırınca seferin iki komutanı (Agamemnon ve Menelaos) ile Kephalonialıların kralı (Odysseus- aşağılama var) onu Khryse’nin Adası‘ndan buraya getirip, terk etmişlerdir. Avlanarak, mağarada yaşamış ve bugünlere gelmiştir. Adada yerleşim olmadığından kimse gelmemektedir. Yanlışlıkla gelen tek tük kişiler ise onu memleketine götürmeyi kabul etmemiştir. Onu buraya bırakanların başına, aynısının gelmesini diler.
Neoptolemos onu anladığını söyler. Kendisi de Odysseus ile Atreusoğullarının zulmünü yaşamıştır. Babasını öldüren bir ölümlü değil, Apollon’dur. Filoktetes, Akhilleus’un öldüğünü duyunca şaşırır.
Neoptolomos devam eder. Phoiniks (babasının öğrenmeni) ve Odysseus’un Sykros’a geldiğini, Akhilleus’un ölümünden sonra eğer Neoptolemos gelmezse, Truva’nın alınamayacağını söylediklerini anlatır. Böylece onlarla yola çıkmıştır. Truva’ya varınca Agamemnon’dan babasının silahlarını istemiştir. Ama Agamemnon, silahları Odysseus’a verdiğini söyleyip, onu aşağılamıştır. Baştakiler kötülüğe bulaşınca, halka da kötülüğü öğrettiklerini söyler Neoptolemos, bu yüzden geri dönmüştür.
Filoktetes, bu olanlara şaşmamaktadır. Ama nasıl Aias’ın bu haksızlığa izin verdiğini anlayamamıştır. Neoptolemos onun da öldüğünü söyleyince, Filoktetes üzülür. Diomedes ile Laertes’in başına kalan Sisifos’un dölü (Odysseus) hala yaşarken bu yiğitlerin ölmesi üzücüdür. Nestor’u sorar. Neoptolemos, onun yaşadığını ama oğlu Antilokhos’un öldüğünü söyler. Ardından Patroklos’u sorar, lakin o da ölmüştür. Bu sefer çenesi kapanmayan Thersites’i sorar, Neoptolemos onu görmediğini ama yaşadığını duyduğunu belirtir. Filoktetes kötülerin hep yaşadığını söyler. Neoptolemos artık gitmeleri gerektiğini söyleyince, Filoktetes kendisini de yanına alması için yalvarır. Adaya gelenlere babasına haber yollamalarını istemiştir ama hiç yardım gelmediğine göre babası da ölmüş olmalıdır. Yine de memleketine dönmeyi çok istemektedir Filoktetes. Neoptolemos kabul eder.
Sahneye tüccar kılığına girmiş iki tayfa girer. Neoptolemos’a Truva’dan dönerken onun burada olduğunu öğrendiklerini ve Argosluların onun hakkında bir karara vardıklarını ona anlatmak için buraya geldiklerini söylerler. Phoiniks ve Theseus’un oğulları (Akamas ile Demephon) onu yakalamak için peşine düşmüşlerdir. Odysseus ile Diomedes ise Filoktetes’in peşine düşmüştür. Neoptolemos bunun sebebini sorar. Tüccar da bir gün Odysseus’un Priamos’un oğlu kahin Helenos’u yakaladığını ve Helenos’un Filoktetes geri getirilmezse, Truva’nın fethedilemeyeceğini söylediğini anlatır. Bu yüzden Odysseus, Filoktetes’in peşine düşmüştür. Filoktetes, Odysseus’un babası Hades’ten dönerse, Truva’ya geri dönmeye ikna olacağını söyler. (Sisyphos’un hikayelerinden biri) Tüccarlar sahneden çıkarlar.
Filoktetes hemen yola koyulmak ister. Bu yüzden oklarını ve ağrısına iyi gelen otlardan toplamak için Neoptolemos ile sahneden çıkarlar.
I. Stasimon
Koro anlatmaya başlar. Zeus, İksion karısına sarkıntılık yaptı diye onu hızla dönen çembere bağlamıştır. Zavallı Filoktetes gibisini o günden beri ilk kez duymuşlardır ama sonunda kurtulacaktır.
II. Epeisodion
Neoptolemos ile Filoktetes sahneye geri gelir. Filoktetes ağrılarından duramamaktadır. Silahlarını Neoptolemos’a emanet eder.. Bu ağrılar geçince derin bir uykuya dalabilmektedir. Bu silahlar Herakles ile kendisine büyük acılar tattırmıştır. Şimdi Neoptolemos’un onları korumasını ister. Filoktetes, bir zamanlar bu silahlar için Herakles’i nasıl öldürdüyse, Neoptolemos’un da kendisini Lemnos volkanına atıp bu acıları dindirmesini ister. Filoktetes, kendisini terk etmemesini diler ondan ve acılar içinde uzaklaşır.
II. Stasimon
Filoktetes uyumaktadır. Neoptolemos silahları alıp, onu terk etmek istememektedir. Koro rüzgarın döndüğünü ve doğru davranıp davranmamanın ona kaldığını hatırlatır.
III. Epeisodion
Filoktetes uyanır ve onların beklediğini görünce sevinir. Neoptolemos kalkmasına yardım eder ama artık daha fazla dayanamayacaktır. Filoktetes sürekli kendisini adada bırakma kararı aldığından korkar. Ancak Neoptolemos doğruları itiraf eder. Filoktetes’i bırakmayacaktır ama Atreusoğullarına götürecektir. Filoktetes ondan tiksinir, silahlarını gasp edip onu memleketine götürecekken, Truva’ya götürmek istemektedir. Şimdi silahları da giderse artık bu adada avlanamayacak, hayvanlara av olacaktır. Eğer bu yoldan dönmezse ona beddualar edeceğini söyler. Neoptolemos, Sykros’tan yola hiç çıkmamayı diler. Filoktetes onun kötü biri olmadığını ama kötülerin etkisinde olduğunu söyler. O esnada Odysseus saklandığı yerden çıkar.
Neoptolemos’un silahları geri vermesini engeller. Filoktetes’i de zorla götürecektir, çünkü bu tanrıların emridir. Filoktetes, tanrıları yalanlarına ortak etmesine kızar. Kayalıklara gidip intihar etmeye kalkar ama Odysseus izin vermez. Filoktetes, bu dürüst çocuğu da yalanlarına alet edip, vicdan azabı çektirdiği için ona kızar. Kendisi bir zamanlar isteyerek 7 gemi ile bu sefere katılmıştır ama Odysseus’u zorla getirmişlerdir. Buna rağmen Filoktetes adada terk edilmiştir.
Odysseus, kendisinin de yeri geldiğinde dürüst olduğunu ama önemli olanın zafer olduğunu söyler. Gelmek istemiyorsa onu terk edecektir. Silahlar artık elindedir. Ayrıca ondan aşağı kalmayan okçulukta usta Teukros vardır ellerinde. Neoptolemos, gemi hazırlanana kadar Filoktetes’e zaman tanıyacaklarını söyler, kim bilir belki fikrini değiştirecektir. Neoptolemos ile Odysseus sahneden çıkarlar.
III. Stasimon
Filoktetes ve koro konuşur. Filoktetes ağıt yakar, ölmek istemektedir. Koro, onların da emir kulu olduğunu söyler ve Filoktotes’i Truva’ya gelmeye ikna etmeye çalışır. Ancak Filoktetes intihar etmek istemektedir.
Eksodos
Neoptolemos, ok ve yayı tutarak sahneye girer. Odysseus da arkasından gelir. Neoptolemos, utanç verici hatasını düzeltmek için okları ve yayı Filoktetes’e geri verecektir. Odysseus, Akha ordusunun onu cezalandıracağını söyler ama Neoptolemos adalet istemektedir. Odysseus ona kızarak sahneden çıkar.
Filoktetes, Neoptolemos’un hilesine hala kızgındır. Neoptolemos silahları ona geri verir. Odysseus bunu engellemek için geri döner ama Neoptolemos, Filoktetes’in Odysseus’u vurmasını engeller. Böylece Odysseus sahneden geri çıkar. Filoktetes, Neoptolemos’u affeder. Neoptolemos, Khyrse tapınağında sunağa çok yaklaştığı için Filoktetes’i evcil yılanın onu soktuğunu ve bu yaranın iyileşmeyeceğini söyler. Ancak Truva’ya gelip Asklepios’un oğullarına (Makhaon) kendisini tedavi ettirebileceğini, hem Neoptolemos hem de bu yenilmez oklarla Truva’yı da fethedebileceklerini belirtir. Helenos bütün bunları hayatı üzerine kehanet etmiştir.
Filoktetes, hala ölmek ister. Bu iyi niyetli çocuk haklıdır. Ama Odysseus’u ve Atreusoğullarını görmeye katlanamamaktadır. Babasının silahlarını çalan bu adamlarla Neoptolemos’un iş birliğini anlayamaz. Sykros’a gitmeyi teklif eder yine. Neoptolemos, onu tedavi edecek hekimlere götürmek konusunda ısrarcıdır. Filoktetes yine de kabul etmez. Böylece, Sykros’a gitmeye karar verirler. Filoktetes veda etmek için toprağı öper ve o esnada Herakles ortaya çıkar.
Herakles, Zeus’un buyruklarını iletmek için gelmiştir. Filoktetes’ten Truva’ya gitmesini ister. Yarasını iyileştirecek ve okları ile Paris’i vurarak, şöhrete kavuşacaktır. Yüklü ganimetlerle de ülkesine dönecektir. Neoptolemos’a da birbirlerini kollamalarını söyler. Çünkü Truva ikinci kez yine Herakles’in okları ile fethedilmelidir. Ülkeyi yağmalarken, tanrılara saygı göstermeyi unutmamalarını söyler.
Filoktetes ve Neoptolemos onun sözlerine uyacaklarına söz verirler. Filoktetes adasına veda eder. Apollon’un pınarlarına (Apollon, Filoktetes için bal ve şarap akan iki pınar yaratmıştır) ve Hermes dağına veda eder. Böylece oyun biter.
