Antik Yunanistan’da evlilik töreni bugün olduğu gibi aynı anlamlara sahip değildi. Evlilik cüzdanının antik dönemde bir karşılığı olmadığı için hiçbir şekilde yasal bir tören değildi. Bunun yerine, sadece aile üyelerinin olaya şahitlik etmesiyle gerçekleşen evlilik bağlayıcı olarak kabul edilirdi. Evlilik sadece çifte değil, tüm Yunan toplumuna fayda sağlardı. İki güçlü oikos’un (hane) birleşmesi her iki aileye de büyük fayda getirdiği gibi toplumları için bir güç gösterisi niteliği taşırdı.
Bu gerçek, antik Yunan’daki düğün alaylarının tasvirlerinde görülebilir. Birçok klasik resimde damat yeni gelininin bileğini tutarak ona sahip olduğunu ve onun üzerindeki hakimiyetini gösterir.
Yunanlılara göre, kızları henüz gençken evlendirmek gelinin yararınadır. Kadınlardaki fiziksel hastalıkların ana nedeni, gezici rahim olarak da bilinen “histeri” olarak kabul edilirdi. Tedavisi ise kadını hemen evlendirmek ve hemen hamile bırakmaktı. Bebek, rahme ağırlık vererek onu yerinde tutacak ve onu boğabileceği ya da kalbini ve beynini etkileyeceği vücut boyunca hareket etmesini engelleyecekti.
Antik Yunanlıların gerçek yaşamı ile kendilerini tasvir etme biçimleri arasında bir çarpıklık vardır. İster çanak çömlek üzerinde, ister sanatta ya da başka bir araçta olsun, gelinlerin gerçekte olduklarından çok daha yaşlı oldukları, hatta damatlarla aynı yaşta tasvir edildikleri görülmektedir.
Düğün töreni tipik olarak üç günlük bir etkinliktir. Hazırlık günü proaulia, törenin kendisi gamos ve ertesi gün de epaulia olarak bilinirdi. Standart bu olsa da, bu mutlak bir kural değildi. Bu sürecin farklı varyasyonları olabileceği neredeyse kesindir.
1- Proaluia
Hazırlık günü, gelin ve damat tarafından üstlenilecek birkaç önemli faaliyet için ayrılmıştır. Kurbanlar, adaklar ve pais amphitales geleneği bu günde gerçekleştirilirdi. Ayrıca diğer aile üyeleri de bazı ritüelistik faaliyetlerde bulunmuş olmalıydı. Eski Yunanlılar tanrı ve tanrıçaların yatıştırıldığından ve çifti koruyacağından emin olmak istedikleri için kurbanlar son derece önemliydi. Genç kızlar genellikle evlilik yaşına kadar koruyucuları olan Artemis‘e kurban verirlerdi. Artemis’e sunulan kurbanlar onu yatıştırmak ve koruması için ona teşekkür etmek amacıyla yapılırdı. Afrodit‘e de kurbanlar sunulurdu, çünkü evli, yetişkin kadınlar onun etki alanına girerdİ.
Artemis’e adanan adaklar gelin adayı tarafından gerçekleştirilirdi. Bunların başlıca amacı Artemis’e şimdiye kadarki koruması için teşekkür etmek ve doğum sırasında onun korumasını temin etmekti. Bu adaklar genellikle gelinin “kızlık saçının” kesilmesi şeklinde olurdu. Sparta’da gelinin saçları militarist bir şekilde kafatasına yakın bir yerden tıraş edilirdi. Yunanistan’ın Megara ya da Delos gibi bazı bölgelerinde kızlar saçlarını bakire kahramanlara adarlardı. Bir kızın bakire kuşağı çıkarılıp tanrılara adanırdı. Kız bunu ergenliğin başlangıcından beri takmaktaydı. Bu, bir gelinin kadınlığa geçişinin bir başka örneğiydi. Kuşak bazen doğumdan önce başarılı bir doğum için dua etmek amacıyla adanırdı.
Pais amphitales diye anılan gelenek, düğünden önceki gece yapılırdı. Yaşayan iki ebeveyni olan küçük bir erkek çocuk, gelinle birlikte damadın evinde uyurdu. Bu gelenek, bir kadının asıl amacının çocuk, özellikle de erkek varisler üretmek olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır.
2- Gamos
Düğün sabahı gelin sembolik ve ritüelistik bir banyo yapardı. Bu, düğün sürecinin o kadar önemli bir parçasıydı. Öyle ki, bir kız evlenmeden önce ölmüş olsa bile, ailesi cesedinin mutlaka yıkanmasını sağlardı. Görünüşe göre bu, gelin için özel bir ritüeldi. Damat ya yıkanmazdı ya da gelin kadar önemli görülmezdi. Damat zaten reşit olma törenlerinden çoktan geçmiş olmakla birlikte, düğün gelin için kızlıktan kadınlığa gerçek geçişi temsil etmektedir. Düğün gibi önemli olaylar için loutrophoros olarak bilinen özel bir su kabı kullanılırdı. Loutrophoros’ta tutulan su, düğünün yapıldığı yere bağlı olarak belirli bir kaynaktan gelmek zorundaydı. Suyun kaynağının çifte doğurganlık konusunda yardımcı olacağı düşünülürdü.
Ritüel banyosundan sonra gelin, nymphokomos olarak bilinen düğün görevlisinin yardımıyla düğün için giydirilirdi. Çünkü gelini giydirmek kolay değildi. Bu, gelinin olabildiğince süslü giydirilmesi nedeniyle varlıklı ailelerin gösteriş yapması için bir fırsattı. Gelinin duvağı genellikle safrandan yapılmış olarak tasvir edilirdi. Çünkü büyük olasılıkla safran adet kanamasından kaynaklanan hastalıkları tedavi etmek için kullanılırdı. Gelin bir kolye ve stephane olarak bilinen bir taç takardı. Çeşitli yöreler ve birincil kaynaklar stephanenin farklı malzemelerden yapıldığını anlatmaktadır. Vazo resimleri, stephanenin genellikle metalden yapıldığını gösterir, ancak Plutarkhos bunların kuşkonmazdan yapıldığını anlatır,
“Çünkü bu bitki en sert dikenlerden en lezzetli meyveleri verir ve böylece gelin, ilk huysuzluk ve tatsızlık gösterisinde kaçmayan ya da rahatsız olmayan erkeğe uysal ve tatlı bir birlikte yaşam sağlayacaktır.”
Plutarch, Moralia 138 D
Damat da süslenirdi. Kaynaklar çoğunlukla geline odaklanır. Lakin, damatların karmaşık bir şekilde süslenmiş bir pelerin ve başının üstünde bir çelenk taktığı bilinmektedir.
Daha sonra ya gelinin ya da damadın evinde ziyafet verilirdi. Hem erkekler hem de kadınlar aynı masada birlikte yemek yerdi. Ayrı yerlerde yemek yemeleri nadir görülen bir durumdu. Bu etkinliğin genel atmosferi, hiç şüphesiz yemek, şarap ve nihayetinde dansın da yardımıyla hareketli ve neşeliydi. Hymen hymenaios olarak bilinen kendine özgü düğün şarkıları konuklar tarafından sık sık söylenirdi. Gelinin ortaya çıkarılması anakalypterion olarak bilinirdi. Bazı uzmanlar, gelinin ortaya çıkmasının, o akşam damadın evine varıldığında ya da zifafın ertesi sabahı veya hediyelerin verilmesi sırasında gerçekleşmiş olabileceğine inanmaktadır. Ayrıca birden fazla kez sahneye çıkmış olması da mümkündür. Antik Yunan vazo resimleri, törenleri dramatikleştirildiği ve genellikle idealize ettiği için, hangi senaryoların diğerlerinden daha doğru olduğunu belirlemek zordur.
Törenin bir sonraki aşaması düğün alayı ya da araba alayı olarak adlandırılırdı. Ancak çoğu durumda gerçekten bir savaş arabasının söz konusu olması pek olası değildir. Büyük olasılıkla “araba” ya küçük bir at arabasıydı ya da gelin ve damat yaya olarak oikos‘a, yani yeni evine doğru yürürdü. Bu, gelin için düğünün en zor aşamalarından biriydi. Kendisini yabancı hissedeceği yeni ve potansiyel olarak tanımadığı bir oikos için çocukluk evini ve ailesini terk etmek zorunda kalıyordu. Bu aşama önemli sayılırd. Çünkü dışarıdan bakan ya da şenliği duyan herkes gelin ve damadın birlikteliğini görebilecekti. Dolayısıyla toplum üzerindeki meşruiyetini belirleyecekti.
Vazo resimlerinde düğün alayı çok yaygın bir temadır. Vazolarda referans verilen kişiler genellikle gelin ve damat, Eros (tutku ve arzu tanrısı) veya gelinin annesi ya da damadın annesidir. Damadın annesi genellikle oikosunun kapısında elinde iki meşale ile yeni gelinini evine buyur etmek için beklerken tasvir edilir.
O akşam gelinin yeni evine kabul edilmesi gerekirdi. Ailenin, bir oikos’ta bebek doğumunda yapılanlara benzer birkaç ritüelden geçmesi gerekiyordu. Örneğin, yeni gelin ocağın etrafında yeni doğan bebeğe benzer bir şekilde dolaştırılırdı. Geline olgun bir meyve verilirdi (potansiyel olarak doğurganlığını sembolize ederdi). Bunu kabul etmesi, çocuk doğurma rolünü kabul etmesinin sembolü olurdu. Ancak başka teoriler de gündeme getirilmiştir. Sutton, meyve ile Persephone’nin Hades’ten nar yemesi arasında bir bağlantı olduğuna inanıyordu. Bu da yeni oikosundan kopmanın zor olduğu gerçeğini sembolize ediyordu. Öte yandan, Plutarkhos geleneğin, gelini mutlu etmek için olduğuna inanıyordu, çünkü,
“dudaklardan ve konuşmadan alınan haz başlangıçta uyumlu ve hoş olmalıdır”
Plutarch, Moralia 138 D
Gelin ve damadın birlikte gerçekleştirdikleri bir diğer ritüel de yeni çiftin bereketini ve uzun ömürlülüğünü sembolize eden (hurma, sikke, kuru meyve, incir ve fındık olduğuna inanılan) katakismata yağmuruna tutulmaktır. Bu etkinliğin damadın evinde gerçekleştirilmiş olabilir. Ya da konukların da ritüele katılabileceği şekilde dışarıda gerçekleştirilmiş olması mümkündür. Geline yönelik bu kadar çok ritüelin bu kadar genç yaşta çocuk sahibi olması için iyi dileklerde bulunmak amacıyla düzenlenmiş olması iyi niyetli olmakla birlikte kolaylıkla bunaltıcı olabilirdi. Büyük olasılıkla kendisinden iki kat büyük bir adamla evleniyordu. Ayrıca, belirsiz bir hayat için arkadaşlarını ve aile evini terk ediyor olması, gelin için zaten üzüntü ve rahatsızlık nedeni olabilirdi.
Vazo resimlerinde gelin genellikle duygusuz olarak tasvir edilmiştir. Zenginliğini simgelemek için güzelce süslenmiştir. Ayrıca, doğurganlığını simgelemek için eşyalarla donatılmış ve kocası için bir obje ya da meta olarak statüsünü simgelemek için örtülmüştür. Peçenin aynı zamanda kötülük ve talihsizlikten korunma amacına da hizmet etmesi mümkündür. Ancak kadını susturmak konusunda etkili olduğu kanıtlanmıştır.
Gecenin son ritüeli gelin ve damat arasındaki evliliğin tamamlanması olurdu. Kapalı kapılar ardında gerçekleşecek olsa da, kapının diğer tarafında konuşlanmış konuklar bulunurdu. Damadın arkadaşlarından biri koridoru korumak, hem insanları odadan uzak tutmak hem de gelin ya da damadın kaçmaya çalışmadığından emin olmak için orada olurdu. Diğer konuklar (muhtemelen çocuklar) epithalamium adı verilen geleneksel bir düğün şarkısı söylerlerdi. Akademisyenler bu şarkının gelinin ağlamalarını gizlemek için yüksek sesle söylendiğini iddia etmişlerdir. Ancak, şarkı sözleri basitçe çifte mutluluk dileyen ve onları kutsamayan cümleler içerirdi. Gece boyunca şarkı söyleyen bir grup olurdu. Muhtelemen, sabah çifti uyandırmak için şarkıyı devralan başka bir grup daha olurdu.
3- Epaulia
Üçüncü ve son gün epaulia olarak bilinirdi ve özellikle hediyelerin verildiği gün olarak bilinirdi. Hediyelerin, kadının yeni oikosunda ihtiyaç duyacağı her şeyin ailesinden (özellikle babasından) temin edilmesinden, damat tarafından yeni ailesine hoş geldin denmesine kadar pek çok amacı olurdu. Kadın damada kendi dokuduğu bir tunik olan chlanis verirdi. Üçüncü gün ayrıca daha fazla ziyafet ve dansla kutlanırdı. Gelin, yeni damadının mümkün olduğunca çok sayıda erkek akrabası için yemek pişirirdi. Bu, gelinin oikos‘a kabul edilmesi ve meşru bir düğünün gerçekleştiğinden emin olunması için önemli bir adım olurdu. Buna gamelia adı verilirdi. Damat, karısının kendisine erkek çocuk doğurması halinde phratry‘ye (soydan gelen üyeliğe sahip bir grup) kaydedileceğinden emin olmak için önemli olduğunu belirtirdi. Son olarak gelin, evliliğe teşekkür etmek ve önünde iyi bir hayat olması umuduyla bir su perisine, loutrophoros adardı. Düğün töreninin tamamlanması, gelinin bir çocuk doğurana kadar kalacağı nymphe’ye geçişini sağlamlaştırırdı.
Bununla birlikte, Yunanistan’ın farklı bölgelerinde kesinlikle farklı gelenekler vardı. Sparta’da kızlar evlenmeden önce en az on sekiz yaşına gelirdi. Çünkü sağlıklı bir anne olmak savaşçı yetiştirmek için yaş almak son derece önemliydi. Damat kışlada diğer erkeklerle birlikte yaşadığı için, çift evliliklerinin en azından ilk yılında birbirlerini sadece geceleri kısa süreliğine ziyaret edebilirdi. Bu süre zarfında eşlerinin yüzünü bile görememiş olabilirlerdi. Zira evliliklerini tek yataklı karanlık bir odada, kocaları tekrar kışlaya dönmek üzere ayrılmadan önce hızlı bir şekilde geçirirlerdi. Atina’daki düğün törenleri kıyaslandığında oldukça romantik görünmektedir. Ancak farklı coğrafi bölgelerde daha az uç senaryolar da olabilirdi.
Kaynak için tıklayınız.
