Andromakhe, Euripides tarafından M.Ö. 428 yılı civarında yazılmış bir Antik Yunan trajedisidir. Truva Savaşı‘ndan sonra geçen olaylar zincirini konu alan bu oyun, Truvalı prenses Andromakhe‘nin yaşadığı acıları ve zorlukları ele alır. Truva’nın düşüşünden sonra Akhilleus‘in oğlu Neoptolemos‘un kölesi ve eşi haline gelen Andromakhe, Neoptolemos’un diğer eşi Hermione ve babası Menelaos tarafından ölümcül bir komplonun hedefi haline gelir. Bu sırada Andromakhe’nin oğlu Molossos da tehlike altındadır.
Oyun boyunca Andromakhe sürekli kadınların kötü mizacından, kıskançlığından, kadınların erkeklerin başına bela olduğundan bahseder. Euripides’in kadınlara düşman olduğuna dair o zamanlar da bahsedilmiştir. Bunun sebebini ise onun iki başarısız evliliği olarak gösterilmektedir.
Karakterler
- Andromakhe: Hektor’un dul eşi, Neoptolemos’un Truvalı kölesi
- Hermione: Menelous’un kızı, Neoptolemos’un eşi
- Molossos: Andromakhe ile Neoptolemos’un oğlu
- Peleus: Phtia’nın kralı ve Akhilleus’un babası
- Dadı: Herminoe’nin Dadısı
- Hizmetçi: Andromakhe’nin hizmetçisi
- Orestes: Agamemnon’un oğlu
- Menelaos: Sparta Kralı
- Thetis: Deniz Tanrıçası, Akhilleus’un annesi
- Haberci: Neoptolemos’un hizmetçisi
- Koro: Phtia’lı kadınlar
Prologos
Sahne Teselya’da Phtia ile Pharsalia arasındaki Thetis Tapınağında açılır. Arkada Neoptolemos’un sarayı görünmektedir. Andromakhe yakarıcı kıyafetleri içindedir.
Andromakhe konuşmaya başlar. Bir zamanlar Anadolu’daki Thebe şehrinden yüklü çeyizi ile Hektor’a eş olan, herkesin imrendiği kadındır. Akhilleus, Hektor’u öldürdükten sonra ve Hektor’dan olma oğlu Astyanaks’ın yüksek kaleden atılarak öldürüldüğünü gördükten sonra bir köle olarak Akhilleus’un oğlu Neoptolemos’a verilmiştir. Neoptolemos, ülkesi Phtia’ya döndükten sonra yaşlı dedesi Peleus’tan tahtı almamıştır. Sonraları Andromakhe ona bir çocuk doğurmuştur ancak Neoptolemos, Spartalı Hermione ile evlenmiştir. Hermione, Menelaos ile Helen’in kızıdır. Hermione, Andromakhe’yi ona büyü yapmakla, kocasını çalmakla suçlamaktadır ve bu yüzden onu öldürmek istemektedir. Babası Menelaos da ona yardım etmek için Sparta’dan gelmiştir. Neoptolemos, babası Akhilleus’un öldürülmesine yardım eden Apollon’dan babasının ölümünü sorma densizliği ettiği için; Delfi’ye ondan özür dilemeye gitmiştir. Korumasız kalan Andromakhe, oğlunu başka bir eve göndermiş ve kendisi de tapınağa sığınmıştır.
Andromakhe’nin hizmetçisi girer sahneye ve Hermione ile Menelaos’un onun oğlunu öldürmeyi planladığını duyduğunu aktarır. Bunun üzerine Andromakhe, hizmetçiyi Peleus’u yanına çağırması konusunda ikna eder.
Sahneye koro girer. Koro Phtia’lı kadınlardan oluşmaktadır ve aslında Andromakhe’nin tarafını tuttuklarını ama Hermione’den onlarında korktuğunu söylerler.
Epeisodion 1:
Sahneye Hermione girer. Kibirli bir şekilde kıyafetlerinin Sparta’dan olduğunu ve kendisinin hür bir kadın olduğunu anlatır. Andromakhe gibi bir köle kadın ona merhemler sürerek kocasını kendisinde soğutmakta rahmini dölsüz bırakmaktadır. Andromakhe Asya’dan gelen bir barbardır ve böyle şeyleri bildiği kesindir. Bu yüzden tapınağa sığınması onu kurtaramayacaktır. Bir erkeği iki kadın paylaşamaz diye de belirtir.
Andromakhe, şu an güçsüz olsa da konuşmaktan korkmayacağını dile getirir. Sarkastik bir şekilde bu ülkede sevilmediğini, burada kraliçe olamayacağını, çocuklarının da tahtın varisi olamayacağını, sırf bu yüzden bile böyle bir şey planlamadığını ona anlatır. Sonra da Neoptolemos’un ondan soğumasının sebebinin kibri olduğunu; sürekli Sparta’yı bu ülkeden üstün gördüğünü, Akhilleus’u bile küçümsediğini söyler. Hem eğer bir Trakya gelini olsaydı, kocasının diğer tüm karılarını öldürecek miydi? Andromakhe mesela, Hektor’un diğer kadınlardan çocuklarını bile emzirmişti. (Hektor’un gayrimeşru çocuğu olduğundan bahseden tek kaynak bu oyundur) Hermione’nin annesi Helen’in erkek düşkünlüğünü almaya başladığını da ekler.
Andromakhe, Hermione’yi toy genç bir kadın olarak görmektedir. Hermione boşuna tanrıça Thetis’e sığınmamasını çünkü Akhilleus’u öldüren Truvalılardan olduğu için onu korumayacağını söyler. Andromakhe de tam tersine Akhilleus’u öldürenin Hermione’nin annesi Helen olduğunu söyler. Hermione onu tapınakta öldüremez çünkü tapınakta yapılan cinayet tanrıların gazabını üzerine çekecektir. Neoptolemos dönmeden onu tapınaktan çıkaracağına yemin ederek sahneden ayrılır.
Stasimon
Koro, Hermes’in üç tanrıçaya yol gösterip İda Dağındaki inek çobanı ağılında tek başına yaşayan Paris’in yanına götürüldüğünü, tanrıçaları bedenlerini dağ pınarlarında yıkayıp Paris’in karşısına çıktığını ama onun Afrodit’in kurnaz vaatleriyle Afrodit’i en güzel seçtiğini anlatır. Böylece Truva’nın başına felaket gelmiştir. Kassandra, herkese Paris bebekken onu öldürmesi için yalvarsa da kimse ona inanmamıştır.
Epeisodion 2:
Menelaos sahneye girer. Andromakhe’nin çocuğunu bulmuştur ve eğer tapınaktan çıkmazsa çocuğu öldüreceğini söyler.
Andromakhe’de şöhretin ne saçma olduğunu söyler. O ki Truvayı yerle bir eden komutandır, toy kızının söylediklerine inanmaktadır. Kendisini öldürürlerse lanetleneceklerdir, çocuğunu öldürürlerse Neoptolemos onun kızını bir daha kabul etmeyecek kızı da kocasız kalacaktır. Böyle bir hayat mı istemektedir? Zaten, Menelaos bir kadın için Truva’yı yerle bir etmiştir. Onun akıl yürütmesinden şüphe etmektedir.
Menelaos, kocasız bir kadının hiç olduğunu söyler. Bu yüzden kızına yardım etmelidir. Hem Neoptelomos’un kölesi kendi kölesidir ayrı gayrı yoktur. Tapınaktan çıkmazsa çocuğu öldüreceğini söyleyerek yine tehdit eder.
Andromakhe sefil hayatına son vermek istese de oğluna zarar vermek korkusundan hayatını kurtarmaya çalışmaktadır. Ama dayanamaz ve tapınağın dışına çıkarak oğluna sarılır.
Menelaos, maiyetindekiler Andromakhe’yi yakalamalarını söyler. Oğlunun akıbetine de kızı karar verecektir. Yani Andromakhe’yi kandırmıştır. Andromakhe ona ve Sparta’ya lanetler okur ve sahneden çıkarlar.
Epeisodion 3:
Menelaos, Andromakhe ve Molossos’u idam edecekken Peleus sahneye girer ve böyle mahkemesiz bir infaz yaptığı için onu durdurur. Menelaos ki karısını Phriglerin kaçırmasına izin vermiş bir de bir sürü kişiyi toplayıp Truva’ya götürmüş kişidir. Bu ülkedekilerin kocasız, oğulsuz kalmasının sebebi o dur. Akhilleus’un ölmesinin sebebi odur. Üstüne bir de kendisi hiç kullanılmamış silahlarla dönmüştür. Torununa bu evliliği yapmamasını öğütlemesine rağmen yapmıştır. Menelaos ki Aulis’te Agamemnon’un kızını kurban etmesine izin vermiştir. Bir de karısı Helen’i bulunca onu öldüreceğine çıplak göğüslerini görünce onu sarayına geri almıştır. Şimdi de gayrimeşru çocuğu öldürmeye çalışmaktadır. Ama bazen böyle gayrimeşru çocuklar bin kat meşru çocuklardan iyi çıkmaktadır.
Menelaos da Peleus’un bu kadar şanlı bir soydan gelip böyle şeyler söylemesine gücenir. Bu kadındır ki Akhilleus’u öldüren Paris’in kardeşi Hektor’un karısıdır. Bu barbar kadın için akrabasına hakaret etmesi çok ayıptır. Hem kızı çocuk yapamazsa, bu gayri meşru çocuk mu Phtia tahtının varisi olacaktır? Menealos ayrıca ekler, bu savaş sayesinde Hellen’de bir sürü yiğit çıkmıştır. Karısı Helen’i öldürmemekle de gayet iyi yapmıştır. Keşke Peleus da kardeşi Phokos’u öldürmeseydi de o da yaşasaydı diye ekler.
Peleus, o kadar asker savaşırken hiçbir şey yapmayan komutanların ünlenmesine sinirlenir. Kısır kızını da alıp sarayından gitmesini ister ve Andromakhe’nin ellerini çözmeye başlar.
Menelaos, Sparta’ya döneceğini yakındaki bir ülkeyle problemleri olduğunu ama çözer çözmez dönüp damadı ile konuşacağını söyler. Damadından bu kadını cezalandırmasını isteyecektir. Peleus’a ise ölmek üzere olan bir gölge olduğunu belirtir ve maiyetiyle çeker gider.
Andromakhe, Peleus’a teşekkür eder. Peleus, yaşlı olmasına rağmen hala güçlü olduğunu Menelaos gibilerini bakışları ile bile yere serebileceğini anlatır.
Koro, Peleus’un Argo seferine katıldığını; Herakles İlion’u ilk kez ele geçirdiğinde de ona katıldığını anlatır.
Epeisodion 4:
Hermione’nin dadısı sahneye girer. Hermione’nin yapmak istediklerinden pişman olduğunu, kocasının onu bu davranıı yüzünden öldüreceğin korktuğundan kendini sürekli öldürmeye çalıştığını ama kölelerin mani olduğunu anlatır.
Hermione sahneye girer ve yapmak istediklerine pişman olduğunu, hangi tanrının heykeline sarılarak yakarması gerektiğini sorar. Hala kendini öldürmek istemektedir. Dadısı onu temin eder, kocası onu yollamayacaktır. O ünlü bir adamın kızıdır. Dadı sahneden çıkar.
Orestes gelir. Orestes, Agamemnon ile Klytemnestra’nın oğludur. Dodono’ya Zeus Tapınağına gitmektedir. Phtia’dan geçerken akrabası Hermione’yi ziyaret etmeye karar vermiştir. Hermione, ağlayarak Orestes’in ayaklarına kapanır. Orestes, çocuğu olmayan kadının kocasını yitirmekten başka ne korkusu olabileceğini sorar. Hermione, kocasının kölesine aşık olduğunu ve kadını ve oğlunu öldürmek istediğini ama Peleus’un onları koruyarak bunu önlediğini, şimdi de dönecek olan kocasından korktuğunu anlatır. Hermione, onu saraydaki kadınların böyle gaza getirdiğini, sürekli kocasının bu kadınla beraber olmasına nasıl izin verdiğini sorduklarını anlatır ve Orestes’ten kendisini kaçırmasını ister.
Orestes, Menelaos’un sefere çıkmadan önce Hermione’yi kendisine vereceğine söz verdiğine ama sonra Truva’yı ele geçirmenin ödülü olarak onu Neoptolemos’a verdiğini söyler. Orestes, Neoptolemos’un yanına gitmiştir ve Hermione’den vazgeçmiştir. Başına gelenleri birbir anlatmış; sürgünde yaşadığı hayatta ihtiyacı olanın bir akraba kadın olduğunu ona söylemiştir. Ancak Neoptolemos, Orestes’in peşinde olan Erinysler ve onunla alay etmiştir. Şimdi Orestes ona yardım edecek ve alıp onu babasına teslim edecektir.
Orestes, Neoptolemos’a tuzak kurduğunu söyler. Kendisidir ki bir ana katili; ona ettiği alayların gününü gösterecektir.
Stasimon 4:
Koro, Truva Surlarını yapan Poseidon’un neden şehri korumadığını sorar. Agamemnon karısı tarafından öldürülmüştür, karısı da çocukları tarafından öldürülmüştür. Böylece Orestes anne katili olmuştur.
Epeisodion 5:
Peleus, Hermione’nin kaçtığının haberini almıştır. Koroya bunun doğru olup olmadığını sorar. Koro doğrular, Orestes ayrıca torununa Delfi’de tuzak kurmuştur. Peleus, Neoptolemos’u uyarması için hemen bir haberci gönderir.
Ancak sahneye başka bir haberci girer ve Neoptolemos’un öldüğünü bildirir. Neoptolemos, Delphoi’ye vardığında Orestes de oradadır ve halkı Neoptolemos’un hırsızlık için buraya ikinci gelişi olduğunu söyleyerek kışkırtmaktadır. Neoptolemos habersiz kurban vermek için sunağa girdiğinde ona neden geldiğini sorarlar ve o da daha önceden babasının ölümünün hesabını Apollon’dan sorarak günah işlediğini ve özür dilemek için geldiğini anlatır, bu da Orestes’in söylediklerini doğrularcasına onun kötü niyetli olduğunu gösterir. Böylece silahlı muhafızlar ve Orestes ona saldırarak yaralarlar sonra da taşlayarak öldürürler. İşte haberci uygun bir cenaze töreni için onun cesedini Peleus’a getirmiştir.
Peleus hem biricik oğlunu hem de biricik torununu kaybetmiştir. Her şey o Hermione yüzünden olmutur. Peleus böyle kahrolur.
O esnada theologeion’da (balkonda) Thetis görünür. O da olanlara üzgündür. Peleus’a Neoptolemos’u Delfi’ye gömmesini ve böylece oradakilerin Orestes’in vahşi cinayetini unutmamasını sağlamasını ister. Andromakhe’yi ise Priamos’un kahin oğlu Helenos’la evlendirip Molossos ülkesine göndermesini de ekler.
Peleus’u da mutsuzluğundan kurtarmak için yanına Neleus’un sarayına alacak ve tanrı yapacaktır. Birlikte Leuke Adası’nda yaşayan oğulları Akhilleus’u ziyaret edeceklerdir. Peleus, onun sözünü dinleyeceğini söyler ve sahneden çıkarlar.
