Elektra Tragedyası, Euripides tarafından, muhtemelen MÖ 413’ten önce yazılmış bir oyundur. Sofokles‘in Elektra oyunu versiyonundan önce mi yoksa sonra mı sahnelendiği belli değildir.
Elektra Tragedyası hakkında ön bilgi edinmek için Agamemnon’un Çocukları: Yaprak Dökümü yazımıza göz atabilirsiniz. Üç büyük tragedya yazarı da aynı konuyu ele almıştır. Aiskhylos, Orestia üçlemesinde Agamemnon’un öldürülmesi, Orestes’in intikamı ve Atina mahkemesinde yargılanmasını detayları ile ele alır. Sofokles, ise Elektra isimli oyununda, konuyu ele alır.
Euripides’in Orestes isimli oyunu, Orestes annesini öldürdükten hemen sonra olan olayları konu alır. Iphigenia Tauris’te isimli oyunu, Orestes’in annesini öldürdükten sonra Tauris’ten tanrıça heykelini getirme görevine gitmesini ve orada öldüğünü zannettiği kardeşi İphigenia’yı keşfetmesini anlatır. İphigenia Aulis’te isimli oyunu ise, Yunanlıların Truva’ya saldırmak için İphigenia’yı kurban etmesini konu alır.
Elektra Tragedyası, Orestes’in evine dönüp annesi ve aşığını öldürmesini anlatır. Diğer yazarların anlattıklarından önemli bir farkı vardır: Elektra, cinayete yardım eder! Diğer iki tragedya yazarının oyunundan farklı olarak, kardeşler annelerini öldürdüğünde pişman olurlar. Ayrıca, net bir dil ile tanrı Apollon’un sözlerinin, insanları yanlış yola saptırdığı da iddia edilir. Euripides’in sık sık oyunlarında gördüğümüz gibi hatalı olayların sorumlusu insanlar değil tanrılardır! Euripides, trajedileri tanrıların isteği olarak ele almaz. Bunu mekan seçiminde bile ortaya koyar. Diğer tragedya yazarları, olayın geliştiği yerleri sarayda ele alırken, Euripides’in mekanı dağ başındaki bir kulübedir. Kısacası eylemleri gündelik olaylara indirger. Karakterlerin davranışları, hissiyatları ve karakter dönüşümü daha gerçeksidir. Klytaimnestra örneğin, işlediği cinayetin sebebini açıklar ve pişmanlık belirtisi gösterir. Diğer tragedya yazarlarına göre, pür kötü bir karakterdir. İyi ve kötüyü kutuplaştırmaz. Tanrı buyruğu dahil her şey sorgulanabilirdir!
Karakterler
- Miken Köylüsü – Elektra’nın kocası
- Elektra – Agamemnon ve Klytaimnestra’nın kızı
- Orestes – Agamemnon ve Klytaimnestra’nın oğlu
- Pylades – Bir dilsiz
- Koro – Genç Miken Kadınları
- İhtiyar Adam – Agamemnon’un lalası
- Klytaimnestra – Argos Kraliçesi
- Dioskoriler – Klytaimnestra’nın kardeşleri
Prolog
Sahne, Elektra’nın evli olduğu Miken köylüsünün ücra evinde açılır. Miken köylüsü konuşmaya başlar. Agamemnon, bin gemiyle Troya’ya buradaki İnakhos Irmağı üzerinden harekete geçmiştir. Kral Priamos’u öldürüp, evine dönmüştür. Ama karısı Klytaimnestra ve aşığı Thyestes oğlu Aigisthos, Agamemnon’u öldürmüştür. Böylece, Klytaimnestra ve sevgilisi Aigisthos, ülkeyi yönetmeye başlamıştır. Aigisthos, Agamemnon’un oğlu Orestes’i öldürmek isteyince, Agamemnon’un lalası çocuğu gizlice kaçırmış ve Phokisli Strophios’un eğitimine vermiştir.
Kızı Elektra ise o kadar güzeldi ki birçok talibi vardı. Lakin Aigisthos, Elektra soylu bir oğul doğurup, Agamemnon’un intikamını alır diye korktuğu için onu kimseyle evlendirmemiştir. Bu sefer de gizlice bir çocuk yapar diye korkmaya başlayınca, kızı öldürmek istemiştir. Annesi Klytaimnestra araya girmiştir. Çünkü kocasını öldürmesi için bir sebep varken, kızını öldürmek için bir sebebi yoktur. Böylece Aigisthos, Orestes’i öldürene ödül teklif etmiş ve Elektra’yı Miken köylüsü ile evlendirmiştir. Adamın soyu parlaktır ama fakirdir. Ayrıca, Elektra ile beraber olmamıştır, bu yüzden kız hala bakiredir. Adam, Orestes’e üzülmektedir. Çünkü Orestes’in evlilikten haberi yoktur.
Elektra gelir ve kocasının çok iyi bir dost olduğunu belirtir. Birlikte gündelik işlerini yapmak için sahneden çıkarlar. Sahneye dilsiz Pylades ve Orestes çıkar.
Orestes, Pylades’in çok değerli bir dost olduğunu anlatır. Annesi ve aşığı Aigisthos, onu öldürmeye kalktığında, kendisine destek olmuştur. Orestes, tanrıların yardımı ile kimseye fark ettirmeden, babasının intikamını almak için evine dönmüştür. Dün akşam, gizlilik içinde babasının mezarını ziyaret edip, saçından bir bukle bırakmış ve kurban kesmiştir. Bir gözcü onu fark ederse, tabanları yağlayıp başka ülkeye gidecektir. Kardeşinin evlendiğini ve bakire olmadığını da duymuştur. Bu yüzden onu bulup konuşmak istemektedir. O esnada bir hizmetçinin geldiğini görür ve hemen gizlenirler.
Elektra sahneye geri girer. Agamemnon ve Klytaimnestra’nın kızı olduğunu ve herkesin onu “zavallı Elektra” olarak andığını anlatır kendi kendine. Biricik babası, Aigisthos’un elinden ölmüştür. Orestes’in geri dönüp, intikam alması için yalvarır.
Parados
Mikenli kadınlardan oluşan koro sahneye girer. Koro, kurban şenliği için Hera tapınağına bakirelerin gittiğini anlatır. Elektra, bir kral kızı olmasına rağmen sefalet içindedir. Bu yüzden, şenliğe gitmek istemez. Ama koro kadınları ona güzel elbiseler ve takılar vereceğine söz verir. Ağlamayı bırakmalıdır.
I. Epeisodion
Koro, Yunanlıların ve Elektra’nın başına gelenlerden Helen’i sorumlu tutar. O esnada, Elektra iki yabancının geldiğini fark eder ve bir an önce ortalıktan kaybolmalarını söyler. Orestes sahneye girer ve Elektra’yı durdurmaya çalışır. Elektra, silah kuşanıp evinin yanında pusuya yatmış bu adamdan korkar. Orestes, kardeşinden haber getirdiğini ve Orestes’in yaşadığını söyleyince, Elektra çok mutlu olur. Orestes’in ülke ülke gezdiğini, bir sıkıntısı olmadığını ama sürgün hayatının her zaman kötü bir şey olduğunu anlatır. Elektra’dan haber almak için kendisini göndermiştir. Elektra, saçlarını kazımıştır. Yabancı bir adamla evlenmiş ve ücra bir evde yaşamaktadır. Ancak iyi bir adamdır, ona elini sürmemiştir. Aigisthos, alt tabaka çocuklar doğursun diye onu bu adamla evlendirmiştir.
Peki Orestes dönse ne yapmalıdır? Elektra’ya göre bir an önce babasının intikamını almalıdır. Annesini, babasını öldürdüğü baltayla öldürmek ister. Orestes’e kesinlikle yardım edecektir. Kendisi sefalet içinde yaşarken, annesi sarayda Troya’dan getirilmiş hizmetçileri ile sefa içinde yaşamaktadır. Agamemnon’un mezarı bakımsız bırakılmıştır. Onu öldüren Aigisthos, mezara gidip taşlamaktadır. Orestes bir an önce dönüp duruma el koymalıdır!
O esnada, Elektra’nın kocası gelir ve adamlara kim olduklarını sorar. Elektra, adamları Orestes’in gönderdiğini anlatır. Adam onları fakirhanesine davet edip ağırlamak ister. Orestes, fakir olmasına rağmen adamın ne kadar soylu olduğunu anlatır. Böylece eve girerler. Elektra, kocasına, Orestes’i çocukken kaçıran adamı getirmesini söyler. Orestes’in yaşadığını duyunca çok sevinecektir. Böylece onlar da sahneden çıkar.
I. Stasimon
Koro, Agamemnon’un Troya’ya nasıl gittiğini ve Akhilleus’un kalkanındaki desenleri anlatır.
II. Epeisodion
Yaşlı adam sahneye çıkar. Yanında yiyecek ve şarap da getirmiştir. Orestes’in yaşadığını öğrendiği için sevinçlidir. Elektra yardıma gelir ve adamın ağladığını fark edince sebebini sorar. Yaşlı adam, gelirken Agamemnon’un mezarına uğramıştır. Kurban verildiğini ve saç buklesi bırakıldığını görmüştür. Kimse Agamemnon’un mezarına gitmeye cesaret edememektedir. Öyleseyse Orestes’in döndüğünden şüphelenir. Saç buklesini, Elektra’nın saçları ile karşılaştırır. Elektra, Orestes’in ülkeye gizlice girmeyeceğini söyler; ayrıca insanların saç rengi birbirine benzeyebilir. Bu sefer adam ayak izlerini karşılaştırmayı önerir ama Elektra, kadın ve erkeğin ayak izlerinin farklı olduğunu belirtir. İçerideki adamın Orestes olduğundan şüphelenmektedir, bu yüzden adamı görmek ister. Orestes sahneye çıkınca, yaşlı adam onu incelemeye başlar ve kaşındaki yara izinden Orestes’i tanır! İki kardeş birbirine sarılır.
Orestes, adama annesinden nasıl intikam alacağını danışır. Adam, annesini ve aşığını öldürmesi gerektiğini söyler. Ama Orestes’ten korktukları için, çok muhafızları vardır. Bu yüzden, kentin dışında öldürmelidir onları. Şanslıdır, Aigisthos’u gelirken görmüştür. Tek başına şehir dışında kurban vermektedir. Orestes, yanına gidip konuğu olmalıdır. Orestes, Aigisthos’u, Elektra, annesini öldürecektir.
Elektra hemen bir plan yapar. Annesine doğum yaptığına dair haber iletecektir. Bu yüzden, kadın kızını ziyarete gelecektir. Böylece Elektra da onu öldürecektir. Tanrılara yardım etmeleri için dua ederler. Elektra, eğer Orestes ölürse, intihar edeceğine yemin eder. Böylece planlarını yürürlüğe koymak için sahneden çıkarlar.
II. Stasimon
Koro, tanrı Pan’ın altın bir kuzuyu kente armağan ettiğini anlatır. Thyestes, kardeşi Atreus’un karısı ile yatmaktadır ve kuzuya bu sayede el koyar. Böylece, tahtta hak talep eder ama Zeus müdehale eder. Güneşi tersten doğurur. Böylece, batıdaki memleketler mahvolur. Koro bu söylencelere inanmaz ama tanrılara saygı gösterilmesi için gereklidirler.
III. Epeisodion
Koro ve Elektra çığlık duyar. Ne olduğunu merak ederler. Haberci gelip, Orestes’in Aigisthos’u öldürdüğünü haber verir. Sonra detayları ile anlatır. Orestes, yoldan geçerken Aigisthos onu konuk etmiştir. Teselyalı olduğunu söyleyince, kurbanın derisini soymasını istemiştir. Orestes yardım etmiştir. Kurbanı inceleyince karanlık alametleri gören Aigisthos, organları alıp incelemeye başladığında, Orestes saldırmış ve adamı öldürmüştür.
Elektra ve koro çok sevinir. Koro dansa başlar. Elektra, kardeşinin başı için çelenk yapar. Orestes ve Pylades, cesetle gelirler. Elektra, Aigisthos ile ilgili tüm düşüncelerini dile getirir. Klytaimnestra gelmeden cesedi gizlerler.
O esnada Klytaimnestra görünür. Orestes, kendisini doğurup emziren kadını öldürmek istemez. Apollon ona annesini öldürmesini buyurmasına rağmen, kesin yasak olan anne katili olmak istemez. Elektra, babasına yardım etmeyenin tanrısız olduğunu savunur ve onu ikna eder. Orestes içeri girip saklanır.
Elektra, annesini karşılar. Klytaimnestra, geçmişi hatırlatır. Agamemnon, Akhilleus ile evlenecek diye büyük kızları İfigenya’yı Avlis’e getirtmiş ve orada kızını kurban etmiştir. Menelaos karısına sahip çıkamadı diye hem de! Sonra, evine döndüğünde yanında Troyalı bir kız getirmiş ve aynı yatağa iki kadın sokmuştur! İşte bu yüzden onu öldürmüştür! Elektra’ya, babasının haksız yere öldüğünü düşünüyorsa, sebebini sorar.
Elektra, babası savaş için yola çıkar çıkmaz, henüz kızını kurban etmeden önce, annesinin süslenip püslendiğini hatırlar. Troyalılar kazanmaya başladıkça, annesi mutlu olmaktadır. Agamemnon’un dönmesini istemediği bellidir. Ayrıca, Elektra ve Orestes’in suçu nedir? Babasını öldürdükten sonra, ülkeyi oğluna bırakacağına neden yabancı bir adamı getirmiştir? İşte babasının ölümüne karşılık onun da ölmesi gereklidir.
Klytaimnestra, bazılarının anneyi bazılarının babayı tuttuğunu söyler. Kocasına olan öfkesi bir zamanlar çok ölçüsüz olmuştur. Elektra, işin işten geçtiğini söyler. Çocuk doğurmuştur ve onuncu gün kurban kesmelidir. Bu işten anlamadığı için onu çağırdığını, kendisine yardım etmesini söyler. Klytaimnestra yardım etmek için kulübeye girer.
III. Stasimon
Koro şarkıya başlar. Klytaimnestra bir baltayla, Agamemnon, banyo yaparken onu öldürmüştür.
IV. Epeisodion
Koro içeriden sesler işitir. Orestes ve Elektra, annelerini öldürürler. Orestes, anne katili olduğu için kendisini hiçbir ülkenin kabul etmeyeceğini söyler. Elektra da anne katili olduğu için hiçbir erkek onunla evlenmeyecektir. İkisi de pişmandır. Elektra ve Orestes, kılıcı birlikte tutup onu öldürmüştür. Cesedin üzerini örterler.
Eksodos
Balkonda Dioskoriler görünür. Klytaimnestra’nın erkek kardeşleri Kastor ve Pollux’tur. Gemileri sarsan bir fırtınayı dindirirken, kardeşlerinin öldüğünü öğrenmişler ve direk buraya gelmişlerdir. Orestes’in yaptığı adil değildir. Apollon’un verdiği buyruk hiç akıllıca değildir. Elektra ve Pylades evlenmelidir. Orestes anne katili olduğu için kentten ayrılmalıdır. Peşine yeraltı tanrıçaları düşecektir. Bu yüzden Atina’ya gitmeli ve Athena’nın heykeline sıkıca sarılmalıdır. Sonra Ares tepesine gitmelidir. Bir zamanlar, Ares öfkelenip deniz kralının oğlunu öldürdüğü için orada yargılanmıştır. O zamandan beri en güvenilir mahkeme orasıdır. İşte orada yargılanmalıdır. Apollon, annesini öldürttüğü için suçu üstlenecektir. Sonra Arkadya’da bir yere yerleşecek ve oranın kralı olacaktır. Klytaimnestra’nın mezarını, kente gelmekte olan Helen ve Menelaos yaptıracaktır. Helen hiç Troya’ya gitmemiştir! Zeus, onun yerine İlyon’a bir hayalet göndermiştir!
Orestes ve Elektra ağlayarak vedalaşır. Orestes çıldırarak sahneden çıkar. Böylece oyun biter.
