Phryne, Antik Yunanistan’da yaşamış ünlü bir hetaira yani bir eskorttu. Döneminin kadınları sosyal hayata karışamaz, üst sınıf kadınlar sadece yakın bir erkek akraba eşliğinde toplum içine karışabilirdi. Oysa bir hetaira, dönemin kadınlarına göre oldukça özgürdü. Öncelikle iyi bir eğitim alabilir, erkeklere sempozyumlarda eşlil eder ve felsefi ve sanatsal konularda muhabbet edebilirlerdi.
Phryne, çoğu zaman güzellik tanrıçası Afrodit‘e benzer güzelliği ile ön plana çıkmasına rağmen zekidiydi. Tıpkı başka bir ünlü hetaira olan Aspasia gibi. Ama onu ve hikayesini anlatanlar yine erkeklerdi. Bu yüzden hayatına dair birçok hikaye spekülatiftir.
PRYNE’NİN YAŞAM ÖYKÜSÜ
Pryne’nin kökeni Yunanistan’da Boeotia bölgesinde bulunan Thespiae isimli şehire dayanmaktadır. İ.Ö. 370 dolaylarında doğmuştu. Babasının adı Epikles idi. Phryne’den bahseden antik yazarlar Plutarch ve Athenaios, doğum adının Mnesarete olduğunu belirtirler. Plutarch, ten rengi çok soluk olduğu için Yunanca kurbağa anlamına gelen Phryne lakabının ona verildiğini açıklar.
Atina’ya neden ve ne zaman geldiği bilinmemektedir. Lakin Phryne zaman içinde o kadar zenginleşmiştir ki aktarılanlara göre Büyük İskender‘in yıktığı Thebai kentinin yıkılan surlarını onarmak için ödeme yapmayı bile teklif etmiştir. Tek bir şartı vardır: İskender tarafından yıkıldığını, Phryne tarafından yeniden inşa edildiğini belirten bir yazıt taşıması.
DÜNYANIN EN ÜNLÜ HEYKELİNİN MODELİ
Bugün orjinali kayıp olmasına rağmen kopyaları bulunan Knidos Afroditi heykeli, dünyanın bilinen ilk çıplak kadın heykelidir. Praxiteles isimli bir heykeltraş tarafından İstanköy Adası (Kos) kentinin siparişi üzerine iki tane Afrodit heykeli yapar: bunlardan biri çıplak iken öteki giyiniktir. Ada sakinleri çıplak heykeli almayınca, bugün Türkiye Datça’da bulunan Knidos kenti satın alır ve şehrin en yüksek noktasına heykeli yerleştirirler.
İşte anlatılanlara göre Praxiteles bu heykeli sevgilisi Phryne‘i model alarak yapmıştır. Heykeldeki kadın o kadar güzeldir ki, anlatılanlara göre kentin asilzadelerinden biri heykele takıntılı hale gelir. Geceyi tapınakta geçirip yakalanır ve utancından intihar eder. İşte heykelin üzerindeki lekenin o geceden kaldığı söylenir. Knidoslu Afrodit heykeli kent için o kadar önemlidir ki zamanla Knidoslular fakirleştiğinde Bitinya kralı heykele karşılık para yardımı yapmayı önerir ama kent sakinleri heykeli vermeyi kabul etmez.
Plutarch’a göre Praxiteles, Phyre’i model alarak altın bir heykel yapar ve Phryne bu heykeli Delfi Tapınağı‘na adar. Bu Roma Dönemi’nden önce Delfi Tapınağı’na adanan ilk kadın portresidir.
Ayrıca Praxiteles’in Phryne’e duyduğu arzudan ilham alarak bir Eros heykeli yaptığı da kaydedilmiştir. Bu heykel, Phryne’nin memleketi Thespiae‘de yine Praxiteles tarafından yapılmış Afrodit ve Phryne heykeli ile birlikte sergilendiği de eklenir.
Heykeltraş Praxiteles ile ilgili bir başka hikaye daha vardır. Praxiteles, sevgilisine istediği heykeli hediye edeceğini söyler. Buna karşılık Phryne, hangisini en çok beğeniyorsa onu vermesini ister ama Praxiteles hiçbir eserini birbirinden ayıramaz. Bir süre sonra kölelerden biri koşarak içeri girer ve Praxiteles’in atölyesinin yandığını ve çalışmalarının yok olduğunu haber verir. Praxiteles özellikle Satir heykelini kaybetma olasılığına o kadar üzülür ki ağlamaya başlar. Sonunda Phryne araya girer ve hangi heykelini en çok sevdiğini açığa çıkarmak için böyle bir hile yaptığını anlatır.
PHRYNE VE RESSAM APELLES
Phryne ayrıca dönemin ünlü ressamı Apelles ile de sevgiliydi. Apelles bir gün sevgilisini Eleusis‘te denizden çıplak çıkarken görmüş ve Aphrodite Anadyomene (Afrodit denizden çıkarken) isimli tablosunu yapmasına ilham vermiştir. Bu eser Roma İmparatoru Agustus tarafından Roma’ya götürülmeden önce İstanköy (Kos) Adası‘nda Asklepios Tapınağı‘nda sergilenmiştir. Apelles’in en bilinen eserlerinden biridir.
FİLOZOF XENOCRATES’İ BAŞTAN ÇIKARAMAZ
Anlatılan diğer bir ilginç hikaye ise Platon‘un öğrencisi filozof Xenocrates ile ilgilidir. Bir gün Phryne, onu baştan çıkarmaya çalışır ama ne kadar denerse denesin başarılı olamaz. Bu sık başına gelen bir durum değildir anlaşılan. Bu yüzden sinirlenir ve adama “andriantos” yani bir insan olmaktan ziyade bir heykel olduğunu söyler.
KELİME OYUNLARINDA İYİYDİ
Phryne hakkındaki anekdotların birçoğu MS 3. yüzyılda yaşamış ve filozofların akşam yemekleri hakkında çeşitli hikayeler derlemiş olan Athenaeus‘un çalışmalarından gelir.
Bir keresinde, cimriliğiyle bilinen Atinalı sevgililerinden biri ona, Praxiteles‘in ünlü Knidos Afrodit heykelinin arkasındaki modelin kendisi olup olmadığını sormuştu. Phryne adamın sorusundan kaçarak, ona Pheidias’lı Eros olup olmadığını sorar. Pheidias başka bir heykeltıraşın adıydı, ancak aynı zamanda “cimri” anlamına gelen pheido sözcüğü ile bir kelime oyunuydu.
PHRYNE’İN YARGILANMASI
Phryne bazılarına göre dinsizlik bazılarına göre başka bir suçlama sebebi ile ölüm cezası ile yargılanır. Tam olarak neden suçlandığı kaynaktan kaynağa değişiklik gösterir.
Phryne mahkemede savunurken bazılarına göre kendi isteği ile, bazılarına göre konuşmasının doruk noktasında savunma avukatı tarafından bazılarına göre ise mahkemeyi kaybedeceklerini anlayan ve bunu önlemek için yine savunma avukatı tarafından jürinin karşısında tuniğini yırtarak çıplak göğüslerini aniden açar. İster Phryne yapmış olsun ister savunma avukatı, amaç jüriüyelerinde şefkat hissi yaratmaktır.
Belki de “göğüsleri açığa çıkarıp beraat etme” hikayesi hiç yaşanmamıştır. Çünkü Athenaeus‘un yazdığı Efesli Kadın oyununda bu detaydan hiç bahsedilmemiştir. Başka bir versiyona göre Phryne hayatını kurtarmak için her bir jüri üyesine teker teker yalvarmış ve beraat etmiştir.
Phryne’nin yargılanmasının ayrıca mahkeme salonundaki davranışları düzenleyen iki yeni yasanın çıkarılmasına yol açtığı varsayılmaktadır: biri sanığın jüri kararını değerlendirirken hazır bulunmasını yasaklıyordu; diğeri mahkeme salonunda ağıt yakmayı yasaklıyordu.
Her ne olursa olsun bu hikaye modern sanatçıları derinden etkilemiş ve birçok sanat eserine ilham vermiştir.
KAYNAKLAR
[1] Phryne, Wikipedia
[2] The ‘it girl’ of the ancient world, BBC
[3] Phryne at the Festival of Poseidon in Eleusis, Wikipedia
[4] Phryne – The Sex Symbol of the Ancient World, Rome & Italy Travel Specialist
[5] Lives of the Eminent Philosophers, Diogenes Laërtius, ChicagoEdu
[6] The ‘it girl’ of the ancient world, BBC
[7] Knidos Afroditi, Vikipedi
