Elektra oyunu, Sofokles tarafından yazılmış bir Yunan tragedyasıdır. Tarihi bilinmemektedir, ancak Filoktetes (MÖ 409) ve Oidipus Kolonos’ta (MÖ 401) ile çeşitli stilistik benzerlikler, akademisyenlerin Sofokles’in kariyerinin sonuna doğru yazıldığını varsaymalarına yol açmaktadır. Sofokles’in günümüze ulaşan yedi oyunundan biridir.
Hikayenin Geçmişi
Tantalos, Spilos Dağlarında yaşayan bir kraldır. Tanrıları bir gün ziyafete davet eder ve oğlu Pelops’u pişirip önlerine koyar. Demeter, açgözlülükle etten yer. Ancak diğerleri durumu anlar ve Tantalos’u Tartaros’a göndererek korkunç bir şekilde cezalandırırlar. Tantalos’un etrafında güzel meyveler ve berrak su olmasına rağmen, ne zaman bunlara erişmek istese ulaşamamaktadır, onu korkunç bir açlıkla cezalandırırlar. Demeter’in yediği parça Pelops’un kürek kemiğidir. Zeus, Pelops’u tekrar hayata döndürür ve fildişi bir kürekkemiği ile onu tamamlar.
Pelops hayata döndükten sonra Mora Yarımadasındaki Pisa Krallığına girer ve kralın kızına talip olur. Ancak kral kızına talip olanları bir araba yarışmasına davet etmektedir. Sonra, Ares’in atları sayesinde talipleri öldürmektedir. Pelops, kralın arabacısı Myrtilos’la anlaşır. Arabacı tekerlekleri gevşeterek kralın öldürülmesine yardımcı olur. Böylece Pelops, kralın kızı Hippodamia ile evlenir ve kral olur. Ancak ona yardım eden Myrtilos’u öldürür. Bugün bile Mora Yarımadası, Peloponnes olarak anılmaktadır. Yani “Pelops’un Adası”dır.
Pisa Kralı Pelops’un Hippodamia’dan iki oğlu olur: Atreus ve Thystes. Bunlar Pelops’un başka bir kadından olan Khrysippos isimli oğlu daha vardır. Bazı kaynaklara göre Atreus ile Thystes annelerinin kuşkırtmasıyla kardeşi Khrysippos’u öldürürler. Bazı kaynaklar ise annelerine yardım ederler ve Hippodamia, üvey oğlu Khrysippos’u öldürür. Her durumda Khrysippos’un kaderi oldukça acıklıdır. Babası Pelops, misafir olarak ağırladığı kral Laios; Khrysippos’a daha çocukken kaçırarak tecavüz etmiştir. Daha sonra da üvey kardeşleri ve üvey annesi tarafından öldürülmüştür. Böylece Pelops hem iki oğlunu hem de karısını lanetler ve sürgün eder. Hippodamia sürgünde intihar eder.
Orestes, Aigisthos ve Klytaimnestra’yı Öldürürken, Orestes Slaying Aegisthus and Clytemnestra — Bernardino Mei (1612–1676)
Kehanete göre Miken Krallığı, Pelops oğullarından birinin olacaktır. Bu yüzden Atreus ile Thystes, Miken Krallığı’na giderler. Bir süre ülkeyi iki kardeş beraber yönetirler. Ancak Thystes, Atreus’un karısı Aerope’yi ayartarak tahtlarının sembolü olan altın postu çalar. Suçu ortaya çıktığında ise, Atreus’un oğlu Pleisthenes’i alarak kaçar. Onu büyütüp, Atreus’u öldürmesi için yollar.
Atreus, Pleisthenes’i yakalar ve öz oğlu olduğunu anlamadan onu öldürür. Daha sonra yaptığının farkına varır ve Thystes’ten intikam almak ister. Bunun için de Thystes’in iki oğlunu öldürür. Sonra, kardeşini affetmiş gibi yemeğe davet eder ve iki oğlunun etini ona yedirir. Thystes bu korkunç olayı fark edince kardeşi Atreus’a lanetler okur ve yine kaçar. Ancak Thystes’in kendi öz kızından Aigisthos isimli üçüncü bir oğlu olur. Atreus, hem annesi hem de babası tarafından terkedilen bu kimsesiz çocuğu evlat edinir. Yıllar sonra Thystes tekrar gelir ve oğlu Aigisthos’u bulur. Ona tüm gerçeği anlatır. Bunun üzerine Aigisthos, kendisini büyüten Atreus’u öldürür ve kendi öz babasının öcünü alır.
Clytemnestra, 1914, John Maler Collier
Atreus’un ölmeden önce iki oğlu dahaa olmuştur: Agamemnon ve Menalaos. Agamemnon, Klytaimntesra ile evlenmiş ve Miken Kralı olmuştur. Menalaos ise, Klytaimntesra’nın ikiz kız kardeşi Helen ile evlenerek Sparta Kralı olmuştur.
Yıllar sonra Helen, Truvalı Paris tarafından kaçırılınca; Agamemnon ve Menalaos Truva’ya savaş ilan eder ve bütün Akhaları toplarlar. Ancak Agamemnon, Artemis’ten daha iyi bir avcı olduğunu iddia ettiği için tanrıça ona kızmıştır.
Böylece Akha gemileri Aulis’te toplandıktan sonra Truva’ya açılcakları sırada uygun rüzgarlar çıkmasını engellemiştir. Agamemnon, tanrıçanın gönlünü almak için Miken’den kızı İphigenia’yı ünlü kahraman Akhilleus ile evlendirceğini söyleyerek getirmiş ve sonra kızını tanrıçaya kurban etmiştir. Böylece uygun rüzgarlar çıkmış ve Truva’ya varabilmişlerdir.
Agamemnon on sene süren Truva Savaşı’ndan ülkesine geri döndüğünde, yanında bir Kassandra’yı getirmiştir. Kızı İphigenia’nın kurban edilmesine çok kızan Klytemnestra, aşığı Aigisthos ile birlikte Agamemnon ve Kassandra’yı baltayla öldürürler.
Agamemnon’un kızı Elektra, kardeşi Orestes’i saraydan kaçırarak, Phokis Kralı Strophius’un yanına gönderir. Klymnestra ve yeni kocası Kral Aigisthos Elektra’ya hizmetçi muamelesi yapmaya başlarlar.
The Return of Orestes, Orestes’in Dönüşü
Karakterler
Eğitmen – Orestes’i Miken’den kaçıran kişi
Orestes – Agamemnon’un oğlu
Elektra – Agamemnon’un kızı
Pylades – Strophius’un oğlu
Koro – Miken Kadınları
Khrysothemis – Agamemnon’un kızı
Klytemnestra – Agamemnon’un karısı
Aigisthos – Klytemnestra’nın aşığı
Prolog:
Miken Kalesi üzerinde yer alan sarayın önünde Eğitmen, Orestes ve Pydales sahneye çıkarlar.
Eğitmen, Orestes’e hitap eder ve babasının şehrine geldiklerini haber verir. Hemen ileride at sineğinin ısırdığı İno’nun kutsal korusu, Apollon meydanı ve Hera Tapınağı görülmektedir. Eğitmen, Orestes’i küçükken kardeşi Elektra’dan alıp kaçırmıştır ve onları Pylades konuk etmiştir. Artık Orestes babasının intikamını almaya hazırdır.
Orestes karşılık verir. Babasının intikamını nasıl alacağını öğrenmek için Pythia kahinlerine danışmıştır ve Apollon ona kalkansız, kılıçsız, ordusuz kurnazca kendi elleriyle intikamını almasını öğütlemiştir. Orestes, eğitmene saraya gidip kendisinin Phokis’ten geldiğini ve Orestes’in Pytho’daki oyunlarda tekerlek altında kalarak öldüğünü söylemesini ister. İlk önce babasının mezarını, saçlarını keserek onurlandıracaklardır. Ardından da kül dolu kabı alacaklar ve Orestes’in çoktan öldüğünün kanıtı olarak eğitmen bu kabı saraya taşıyacaklardır.
Elektra yakınarak sahneye girer. Orestes, hizmetçinin ablası olduğunu tahmin eder ve kimliğini ortaya çıkarmamak için sahneden çıkarlar. Elektra hala babasının kaderine üzülmektedir. Babası ki kaç sene savaş görmüş ve sağ salim eve dönmüştür. Annesi ve aşığı Aigisthos tarafından öldürülmesi çok acıdır. Tanrılara, babasının intikamının alınması için yalvarır ve sahneden çıkar.
Orestes ve Elektra, Roma Heykeli, MÖ. 1. yüzyıl, Mermer
Sarados:
Koro, Elektra’ya üzülmektedir. Böyle ağıtlar yakarak babasını geri getiremeyecektir. Ancak Elektra babasını unutmanın bir alçaklık olduğunu belirtir. Niobe’de çocuklarının kadersiz ölümü için taşa dönüşmüştür; Elektra onu bir tanrıça olarak saymaktadır. (Niobe, Pelops’un kız kardeşidir. Yedi kız yedi oğlu sırf çocukları ile övündüğü için Leto’nun çocukları Artemis ve Apollon tarafından katledilmiş; o da üzüntüsünden taşa dönmüştür)
Elektra, kardeşi Orestes’in olanları unuttuğundan korktuğunu belirtir. Kendini bu şekilde yiyip bitirmektedir Elektra.
Clytemnestra, John Collier, 1882
Epeisodion 1:
Elektra, kendisini doğuran kadının ona hizmetçi muamelesi yapması, babasının katiliyle beraber olmasını hazmedememektedir. Annesini bu yüzden reddetmektedir. Annesi onu sürekli aşağılamaktadır ve Orestes’i kaçırdığı için de ona kızgındır.
Korodaki kadınlardan biri, Elektra’ya kardeşinin gelip gelmeyeceğini sorar. Elektra, kendisi büyük risk alarak onu kaçırmasına rağmen, Orestes’in geleceğine söz verip durduğunu ama gelmediğini anlatır.
Sahneye Khrysothemis girer ve Elektra’nın bunca yıl sonra hala ağıt yakmasına kızar. Kendisi de olanlardan acı çekmektedir ama yıllar sonra böyle kapı önlerinde bağırıp çağırmamaktadır.
Elektra, babasını seviyorsa onu unutmaması gerektiğini söyler. Ona göre kız kardeşi annesi ile işbirliği içindedir. Bundan değil midir ki ne zaman Elektra intikam almak istese, kendisine engel olmaktadır. En azından Elektra böyle söylenerek annesi ve aşığını hayattan bezdirmektedir. Ama Khrysothemis önüne sunulan armağanlara kanıp susmuştur.
Khrysothemis, Elektra’nın dediklerine cevap vermez. Ancak ona annesi ve Aigisthos’un, Elektra’yı uzak diyarlara süreceğini haber verir. Güce boyun eğseydi burada mutlu bir hayatı olabileceğini ama onun yerine isyan ettiği için sürüleceğini belirtir. Ayrıca kendisini de göndermektedirler.
Elektra onun nereye gideceğini sorunca; annesinin Agamemnon’la barışmak için onun mezarına kurbanlar sunacaktır ve kızı Khrysothemis bu armağanları götürecektir. Bunu yapmasının sebebi ise gece ortaya çıkan ürkütücü bir hayaletin önerisidir.
Elektra, o kadının armağanlarını mezara götürmemesini; onun yerine kendi saçlarından kesip babalarına armağan vermesini söyler. Khrysothemis teklifini kabul eder ve sahneden çıkar.
Koro, adalet tanrıçası Dike’nin yaklaştığını haber verir. İntikam tanrıçası Erinyeler’in de ortaya çıktığını haber verir. Bu topraklardaki acıların sebebi Pelops’un araba yarışının yengisidir hep!
Ey sen, Pelops’un araba yarışının acı yengisi, ne acılarla ulaştırdın bu topraklara! Çünkü Myrtilos batalı beri denize, savrularak arabasının altın koltuğundan, hiç eksilmedi uğursuzluk ve felaket bu evden bir daha!
Elektra Agamemnon’un Mezarında, Electra at the Tomb of Agamemnon, 1869, Frederic Leighton,
Epeisodion 2:
Klytaimnestra sahneye girer ve Elektra’yı azarlamaya başlar. Elektra’ya kızmaktadır. Babası, onun kız kardeşini kurban ederek öldürmesine rağmen, Elektra babasına değil de anasına kızgındır. Ne için kurban etmiştir kızını? Argos için mi? Menelaos için mi? Bütün bu savaşın sebebi Menelaos ve Helen iken, ne diye onun kızını öldürmüşlerdi ki?
Elektra ise onun babasını öldürmesinin sebebinin kız kardeşi olmadığını, sevdiği adamla beraber olmak için onu öldürdüğünü söyler. Babası Artemis Korusunda gezinirken, benekli botnuzlu bir geyiği avlamıştır ve bunu yaparken de ağzından birkaç söz çıkmıştır. Bunun üzerine Artemis, Akhaları Aulis’te yolundan koymuştur. Bu yüzden babası kızını kurban etmek zorunda kalmıştır ve anası haksızdır.
Klytaimnestra kızının küstahlığına çok kızar.
O esnada eğitmen sahneye girer ve kraliçeye Orestes’in öldüğünü haber verir. Orestes, Delfi’de katıldığı oyunlarda bir araba yarışında kaza geçirip ölmüştür. Onu yakıp, küllerini babasının ülkesine geri getirmiştir.
Klytaimnestra hem yıkılmış hem de sevinmiştir. Oğlunun felaketi kendi canını kurtarsa da ana olarak perişan olmuştur. Elektra’nın ise tek umudu yok olmuştur.
Epeisodion 3:
Khrysothemis koşarak içeri girer ve Elektra’ya Orestes’in burada olduğunu haber verir. Khrysothemis, babasının mezarına gittiğinde çiçeklerle donatıldığını ve bir saç buklesi bırakıldığını görmüştür. Bu Orestes olmalıdır. Elektra üzgün bir halde habercinin getirdiği ölüm haberini aktarır ona. İkisi de kahrolur.
Elektra, onlara yardım edebilecek herkes Hades’e gittiği için Aigisthos’u kendisinin öldüreceğini ve yardım etmesini ister. İkisinin de evlenmesine izin vermeyeceği aşikardır. Hem de babalarını ve saraylarını kurtardıkları için halk onlara imrenecektir.
Khrysothemis ise kendilerinin sadece bir kadın olduğunu ve bunu başaramayacaklarını söyler.
Elektra, Orestes’in küllerini alırken, Electra Receiving the Ashes of Her Brother, Orestes, 1826–27, Jean-Baptise Joseph Wicar
Epeisodion 4:
Orestes sahneye girer ve Elektra’ya Aigisthos ile görüşmek istediğini, Strophios isimli birinin Orestes hakkında haber gönderdiğini belirtir. Elektra korkuyla haberi sorunca, Orestes ise kül dolu kabı gösterir. Elektra külleri alır ve ağıt yakar üzüntüden. Kardeşini kendisi kurtarmış ama şimdi bir sığınmacı olarak başka memlekette ölmüştür.
Orestes, Elektra’nın haline üzülür. Elektra, babasını öldüren hain annesiyle yaşamak ve onlara hizmet etmek zorunda olduğunu anlatır. Orestes kendisinin de aynı acıları çektiğini söyler ve kendisinin Orestes olduğunu itiraf eder.
Elektra çok sevinir bu duyduklarına ama Orestes bunu sır olarak tutmasını ister. Elektra’nın sevincinden, annelerinin Orestes’in ölmediğini anlamasından korkmaktadır. Elektra bilmiyormuş gibi yapacağına söz verir.
Eğitmen girer sahneye ve ikisini de azarlar. Onların konuşmasını duyup kapı da nöbet tutmuştur, böylece kurtarmıştır canlarını. Anneleri yalnızdır ve işe koyulmanın tam zamanıdır. Elektra, Apollon’a yardım etmesi için dua eder.
Elektra dışarıdadır, içeriden annesinin sesi gelir. Orestes annesini öldürmektedir; annesi oğlunu tanır ve merhamet diler ama Elektra sahneden bir kılıç daha sokması için bağırır.
Orestes ve eğitmen elleri kan içinde sahneye girerler. O esnada Aigisthos yaklaşır saraya.
Aigisthos, Elektra’ya Orestes’in ölüm haberini getirenin nerede olduğunu sorar. Elektra, içeride annesinin yanında olduğunu söyler ve kapıyı açar. Uşaklar annesinin tabutunu çıkarmaktadır ama Aigisthos, Orestes’in tabutu sanar ve mutlu olur. Aigisthos, tabutun üstünü açar ve dehşete düşer sonra da Orestes’i fark eder. Orestes onu babasının öldürdüğü yerde öldüreceğini söyler. Böylece hepsi saraya girer.
Klytaimntestra’nın Hayaleti, Erinyeleri Uyandırırken, The Ghost of Clytemnestra Awakening the Furies, John Downman (1750–1824)
